Laat ik maar met de deur in huis vallen: in het maatschappelijke en politieke gesprek komen bedrijven er steeds slechter af. En dat is jammer, want voor de uitdagingen die nu spelen zijn bedrijven hard nodig. Anders gezegd; we moeten weer geloven dat bedrijven onderdeel van de oplossing zijn.

`De economie is geen natuurverschijnsel, we hebben deze zelf gecreëerd’ benadrukte zuster Helen Alford van de Pauselijke Universiteit onlangs op een conferentie voor katholieke beleggers in Londen, ‘en we kunnen hem daarom ook sturen’.

Ik ben 26 en een relatief groentje op de arbeidsmarkt, hoewel het principe 'werken voor je geld' voor mij al vroeg begon. Als kind plukte ik elke nazomer peren. Later volgde de McDonald’s en vervolgens de broodafdeling in de supermarkt. Elk jaar een tandje en een euro erbij. Het kon altijd sneller en beter: voldoening ten top.

Ook de BBB-minister van landbouw krijgt nu te maken met boze boeren. Waarom? Omdat de problemen spelen op mondiaal, nationaal en regionaal niveau, terwijl de meeste maatregelen zich richten op individuele bedrijven. Dat moet wel fout gaan en dat gaat het ook. De uitweg is een aanpak op gebiedsniveau, zoals bij de ruilverkaveling.

“Wolvenfokkerijen?” “Ja, wolvenfokkerijen. In Polen. En ik heb er bewijzen van!”

Het Eerste Kamerlid van de partij die ons land weer trots op zijn boeren wil laten zijn, is overtuigd. Er worden wolven met vrachtwagens naar Nederland gereden en hier losgelaten. “Wie zouden dat willen doen, en waarom?” Meewarig kijkt hij mij aan, verbaasd over zoveel wereldvreemdheid.

De man ziet er keurig uit in zijn blauwe kostuum met gestreken overhemd. Hij kijkt helder uit zijn ogen en overhandigt mij zijn kaartje met daarop zijn adresgegevens.

In een gevallen wereld is het wegdenken van winstbejag wensdenken. Maar het nastreven van winst kan ook een kracht ten goede zijn. Marktwerking binnen ecologische en sociale grenzen zou het fundament moeten zijn van een rentmeestereconomie.

Qua statistieken lijkt Nederland een gelukkig land, maar onder de oppervlakte blijkt de druk van het leven voor velen te groot. Voor die mensen is er om ons heen een belangrijke welzijnsbooster: de natuur. Toch is de trend dat steeds meer stukken natuur op slot gaan: de mens is immers de vijand van de kwetsbare natuur? Daarom een pleidooi voor mens-inclusieve natuurbescherming.

Als lid van de ChristenUnie, en als inwoner van dit land, snak ik naar een toekomstagenda die hoop geeft. Een agenda van daadwerkelijk samenleven, waarmee we eenzaamheid bestrijden en recht doen waar onrecht heerst.

Laat ik met de deur in huis vallen: ik ben afgehaakt. Geboren in een GPV-nest zette ik me jarenlang voor Perspectief en ChristenUnie in. Maar nu sta ik bij de achterdeur. Kijkend naar de verkiezingsresultaten weet ik: ik ben niet uniek.

Ook het partijbestuur ziet dit, en is (opnieuw) een evaluatie gestart. Volgens mij kan deze kort zijn. Waarom ben ik afgehaakt en met mij vele anderen?

Op de website van ons parlement staat de verdeling van Kamerleden per provincie. Van de 150 gekozen Kamerleden kwamen er 41 uit Zuid-Holland, 29 uit Noord-Holland en 13 uit Utrecht. Dat is 83 van de 150, oftewel 55% van het totaal. Dit is een fors lagere score dan bij de vorige verkiezingen (74%) maar nog steeds erg hoog. Want slechts 45,8% van de bevolking woont in deze provincies.

Keti Koti is voor mij niet alleen het herdenken van de trans-Atlantische slavernij maar ook een jaarlijkse viering. Een bijzondere dag voor veel mensen in Nederland, Suriname en veel inwoners van ons koninkrijk. Op deze viering is er ruimte voor het volledige verhaal over de slavernij en vooral ruimte voor saamhorigheid.

Menigten uitgedost in oranje merchandise. De oranjekoorts kan u niet ontgaan zijn. Tenminste; als u net als mijn familie en ik de Indiase media de afgelopen maanden gevolgd hebt. Het is inmiddels al een goede week bekend: de zittende premier Modi begint in India aan zijn derde termijn van vijf jaar. Wat betekent de winst van de voormalige theeverkoper-op-straat die – na een verkiezing onder bijna 1 miljard mensen – aan zijn derde termijn begint?

Op de middelbare school leerde ik dat Europese samenwerking begon met de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. De grondleggers werden geïnspireerd door hun christelijke overtuiging. Ook nu biedt het christelijk geloof inspiratie voor waardengedreven Europese samenwerking.

Het nieuwe regeerakkoord ligt er eindelijk, althans op hoofdlijnen. De zon gaat weer schijnen in Nederland aldus Wilders cs. Wie wil dat nu niet na zoveel regen? Maar de belofte van Wilders zal helaas niet uitkomen en dat komt vooral door zijn onrealistische visie op de Europese Unie.

Gemeenschappen aan de randen van Nederland draaien anno 2024 op actieve burgers. Denk aan de gepensioneerde buschauffeur die op vrijwillige basis een onrendabele lijn blijft rijden. Of de dorpsraad die plannen maakt zodat jonge mensen in het dorp kunnen blijven wonen. Juist nu de overheid zich heeft teruggetrokken zijn actieve burgers aan zet. De overheid verwacht dat actieve burgers hun gemeenschap overeind houden, maar doet te weinig om deze burgers aangehaakt te houden.

Bij alle bezorgde geluiden over digitalisering in het algemeen en de smartphone in het bijzonder wordt minstens één belangrijke vraag nooit gesteld. Moet de vrijheid om zonder smartphone te leven blijven bestaan? Ik stel die vraag sinds enige tijd – bij gelegenheid – aan wie ik maar tegenkom. Het antwoord komt gewoonlijk neer op: ja, deze vrijheid moet blijven bestaan. Vervolgens blijkt ook bijna iedereen te verwachten dat deze vrijheid gaat verdwijnen.

Afgelopen partijcongres diende PerspectieF een amendement in op het verkiezingsprogramma om het initiatiefrecht voor het Europees Parlement te verkennen. Het is jammer dat dit amendement het niet haalde, want het initiatiefrecht kan de democratische legitimiteit van de Europese Unie (EU) helpen herstellen.  

Recent neemt de discussie over dienstplicht weer toe, naast waarschuwingen om ons op oorlog voor te bereiden. Laten we aannemen dat we binnen enkele jaren inderdaad betrokken zijn bij een grootschalig conflict en het ongemak hierbij toelaten. Dan is een ‘whole of society’ benadering essentieel en dat vraagt een andere dienstplicht.

Het sterven van voormalig premier van Agt en zijn vrouw gaf de media aanleiding om te berichten dat duo-euthanasie toeneemt. De afgelopen jaren is er steeds meer aandacht voor het zelfgekozen levenseinde. Het is goed dat er wordt gesproken over de dood, maar media én overheid moeten euthanasie niet verheerlijken. 

Nederland zit in een immense verbouwing. Doel is dat in 2030 1,5 miljoen woningen aardgasvrij (-gereed) zijn. Dit betekent dat ruim 200.000 woningen per jaar vergaand worden verduurzaamd. Hoe gaan we dat betalen?

Als activist tegen wil en dank vertel ik graag over West Papua en de band met Nederland. Maar er is ook frustratie. Waarom moet het nog worden uitgelegd? Wanneer landt de noodkreet die al klinkt sinds 1962?

De moeder van de schrijfster Edith Eger had het haar op weg naar Auschwitz nog ingeprent: “niemand kan dat wat je in je eigen gedachten hebt van je afpakken”. 

O nee?

De digitale euro is veel meer dan een extra betaalmogelijkheid en daardoor belangrijk. De invoering is echter complex en kent veel valkuilen, daarom zou de ChristenUnie een kritische voorstander moeten zijn. 

De titel van het vorige coalitieakkoord was  'omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst'. De nieuwe coalitie zal dit ‘omzien’ vermoedelijk een nationale invulling geven. Juist nu moeten christelijke politici oproepen tot barmhartigheid zonder grenzen.

Kortgeleden publiceerden de Wetenschappelijke Instituten van D66, GroenLinks en PvdA een manifest waarin zij pleiten voor een maat­schap­pelijke raad. Zo’n raad zou bij grote ondernemingen inspraak moeten krijgen bij belangrijke bedrijfs­beslissingen. Ook de ChristenUnie zou dit idee moeten omarmen.

Hoogleraar Peter Boelhouwer heeft voor Nieuw Sociaal Contract een essay geschreven over de woningmarkt. Boelhouwer pleit voor minder regels voor de woningmarkt. Maar volgens het ChristenUnie netwerk Wonen en Ruimte is dat niet de oplossing voor de wooncrisis.

Iedereen houdt van bos toch? Méér bos willen we ook, maar waar dan? En wat hebben we er voor over? Als we meer bos willen, moeten we scherpe keuzes maken. Bijvoorbeeld door landbouwgrond op te geven voor bos. En door soms biodiversiteit voorrang te geven boven houtproductie. 

Je ziet het steeds vaker voorbijkomen in de media: het gevaar van de ‘woke-beweging’. Een sprekend voorbeeld is de column van Eunice Boer van vorige week. Het is iets wat ook veel christenen bezighoudt en waar ze echt bezorgd over zijn. Maar is dat eigenlijk wel nodig?

Regelmatig worden mensen met een van de mainstream afwijkende visie niet getolereerd en zelfs gecanceld. Dit tast de vrijheid van meningsuiting aan. De cancelcultuur vormt daarmee een bedreiging voor onze democratische rechtsstaat.

Onlangs was ik bij ‘Vecht’, een theaterstuk gebaseerd op de toeslagenaffaire. Het stuk laat indringend zien hoe mensen kapot zijn gemaakt door een wantrouwende overheid. Ik hield het niet droog tijdens de voorstelling, en velen in de zaal met mij. Wat een onrecht is hier gedaan. Een van de gevolgen van de toeslagenaffaire is dat politici weer willen werken vanuit vertrouwen. In de gemeenteraad in Amersfoort hoor ik dat vaak terugkomen. Toch blijkt de reflex van wantrouwen sterk, ook in onze partij.

De ChristenUnie zette in het verkiezingsprogramma en campagne nadrukkelijk in op een verhoging van het sociaal minimum. Dat is een goede zaak, maar werken moet wel aantrekkelijker worden. Daarom moeten minimumloon en uitkeringen losgekoppeld worden.

Komende zaterdag, 48 jaar geleden, werd Suriname onafhankelijk. De onafhankelijkheidsverklaring had het laatste puzzelstukje van de dekolonisatie moeten zijn. Maar in de praktijk ligt er nog een grote opgave.  

Iedereen kent dat gevoel. Je speelt een spel en hebt bijna gewonnen. Alles valt de goede kant op. Dit kan niet meer mis gaan. Maar tot het spel klaar is moet je geduld hebben. Je zet je pokerface op en probeert niet te veel op te vallen. Lekker veilig onder het maaiveld je zegeningen tellen. Zo moet Mark Rutte zich lang hebben gevoeld als meesterstrateeg van de VVD.

Sinds ik een paar jaar geleden begon als onderzoeker voor Defensie, heb ik me regelmatig afgevraagd of ik ‘goed’ werk doe. In mijn werk houd ik me bezig met het verbeteren van de inzet van het materieel en de mensen van Defensie. Om sneller, slimmer en beter te reageren dan de tegenstander. In veel gevallen gaat dit om het verschil tussen leven of dood. Tussen jouw leven of dat van de tegenstander. Het Bijbelse gebod ‘Heb uw vijanden lief’ zet mij vaak aan het denken. Is een sterke krijgsmacht wel een goed doel?

Als kind kon ik altijd wel een reden bedenken om meer zakgeld te ontvangen. Meer was immers beter en het maakte mijn leven makkelijker. Waar dat geld vandaan kwam interesseerde me niet. Als ik het maar snel kreeg en meteen kon uitgeven. En wat is er dan makkelijker dan naar je ouders gaan? Een vergelijkbaar gevoel heb ik de laatste tijd bij de onvrede onder spaarders over de spaarrente bij hun bank. En bij de eis van studenten om geen rente te betalen op hun studielening.

De ChristenUnie pleit in haar verkiezingsprogramma voor constitutionele toetsing: een Constitutioneel Hof zou de bevoegdheid moeten hebben om wetten die langs het parlement zijn gegaan (formele wetten) te toetsen aan de Grondwet. Met het Toeslagen-schandaal in het achterhoofd vindt men dat er meer toezicht moet zijn op het werk van de wetgever. Constitutionele toetsing draagt echter nauwelijks bij aan de rechtsbescherming van de burger en zou bovendien christelijke politiek in de weg kunnen staan. 

Afgelopen juni rapporteerde het Europese drugsagentschap EMCDDA opnieuw een stijging van het aantal drugsdoden in Europa. Nederland neemt hiervan ruim 16% voor haar rekening. Waar een klein land groot in kan zijn. We moeten wat kwaad is goed blijven benoemen.

Vorige week werd in de Tweede Kamer de ‘Afrikastrategie’ besproken: een document van 50 pagina’s dat de Nederlandse inzet voor de komende tien jaar op dit gigantische continent omschrijft. Het is de vraag of deze inzet zal leiden tot een gelijkwaardiger relatie met Afrikaanse landen. De ChristenUnie zou zich daar hard voor moeten maken.

Wetenschappelijk onderzoek brengt niet zelden onvoorziene kettingreacties op gang, soms met catastrofale gevolgen. Dit geldt ook voor onderzoek met menselijke embryo’s. Laten we daarom terughoudend zijn met het versoepelen van de regels voor dit type onderzoek.

Met deze zin kwam er deze vakantie een einde aan mijn vakantie vibe. Ik genoot van een prachtige New Wine Zomerconferentie en een aantal weken Zuid Frankrijk met mijn gezin. Terwijl ik wat mijmerde over de polarisatie in het klimaatdebat kwam dit nieuwe lied van ‘Schrijvers voor Gerechtigheid’ opeens binnen:

‘Wat hebben we gedaan? We reisden en we vlogen, steeds verder en goedkoper. We zijn maar doorgegaan. We gingen grenzen over en sloten onze ogen. Wat hebben we gedaan? We aten wat we wilden, van over heel de wereld. We zijn maar doorgegaan. Vergaten wat we hadden op onze eigen akkers’.

Christelijk-sociale politiek is radicale politiek: politiek die geworteld is in bronnen uit het verleden. We zijn momenteel gezegend met drie partijen die zich beroepen op christelijk-sociale bronnen. Maar als we christelijk-sociale politiek haar radicaliteit willen teruggeven, is het noodzakelijk dat we dit denken niet versmallen tot een groepje ‘grote denkers’.

Rijk en provincies spraken vorig jaar af om 900.000 nieuwe woningen op te leveren voor 2030. Het vereiste aantal voor dit jaar wordt echter bij lange na niet gehaald. Een oplossing voor het woningtekort is door de val van het kabinet verder weg dan ooit. Om het tij te keren moet in het volgende kabinet weer een minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening plaatsnemen.

Het klimaat in Nederland verandert. Daar zijn de meeste wetenschappers en politici het inmiddels wel over eens. We zullen ons ook in dit kikkerlandje moeten aanpassen aan het veranderende klimaat. Juist vanwege onze vele sloten, vaarten, plassen en meren is aanvoer van voldoende en schoon water belangrijk. Goed rentmeesterschap betekent dat we moeten investeren in schoon en voldoende water.

Weg met smartphones in de klas, dat is het dringende advies van het ministerie van Onderwijs aan middelbare scholen. Ter verbetering van de concentratie van het brokkelbrein. Het is goed dat er meer aandacht is voor de omgang met digitale technologie, maar de overheid zou dit structureler moeten opnemen in haar beleid. Overmatig en onverstandig smartphone- en digitaal mediagebruik zou moeten worden ontmoedigd middels het Nationaal Preventieakkoord.

De Keti Koti viering van afgelopen zaterdag zal weinig mensen ontgaan zijn. In zijn toespraak vroeg de Koning vergeving vroeg voor het Nederlandse slavernijverleden. Dit jaar herdenken en vieren we 150 jaar afschaffing van de slavernij. Overal in het land zijn er vieringen, komen er monumenten en er wordt zelfs gepleit voor een nationale feestdag. Deze aandacht is goed, maar vieren en herdenken lijkt ten koste te gaan van échte bewustwording van het slavernijverleden. 

Sinds de Toeslagenaffaire staat de menselijke maat hoog op de politieke agenda. Maatwerk in het sociaal domein is een belangrijk streven. Maar er is meer nodig.

‘Tegen de revolutie, voor het evangelie’, luidt een gevleugelde uitspraak van Groen van Prinsterer. Groen had ook kunnen zeggen: ‘tegen de ideologie, voor het evangelie’. De ideologische geest van de revolutie die Groen bekritiseerde bestaat nog, en leidt ook nu tot brokken. Een voorbeeld daarvan is de groep van tienduizend gezinnen die door ideologisch gedreven overheidsbeleid in armoede is gestort. Maar ook de ChristenUnie is niet immuun voor de verleiding van ideologie.

Voormalig partijleider Gert-Jan Segers gebruikte graag het woord ‘Gideonsbende’ om de fractie in Den Haag aan te duiden. Het slechte nieuws is dat de associatie met de ChristenUnie wellicht een beetje is uitgewerkt sinds Forumleider Baudet in februari zijn boek De Gideonsbende uitbracht. Maar er is ook goed nieuws: er is een ander persoon uit de Bijbel die de ChristenUnie en de Haagse fractie kan inspireren. Ik heb het over Joab.

Er wordt veel gesproken over kloven in dit land. Tussen stad en platteland, burger en politiek, jong en oud, rijk en arm. Zijn dit verschillende kloven of zijn het symptomen van een diepere breuklijn in de samenleving?  Ik denk het laatste.  

Het politieke debat over de EuropeseUnie overstijgt zelden het niveau van ordinair gekibbel over geld. Deze gesprekken dragen bij aan een beeld van de EU waarin economische waarde centraal staat. Het is een beeld dat bij weinig mensen liefde zal oproepen.

Het is daarom niet verrassend dat de opkomst voor Europese verkiezingen steevast laag is en Euroscepticische partijen de wind in de zeilen hebben. Om het tij te keren moeten we  een ander beeld van Europa schetsen; een beeld dat wij kunnen liefhebben.

In april benadrukte Dennis Wiersma, de minister voor het primair en voortgezet onderwijs, dat toetsen een leerling moeten helpen in zijn ontwikkeling. Maar in een brief aan de Tweede Kamer legt hij weer de nadruk op het voldoen aan normen. Het is tijd voor een duidelijke koers: we moeten minder gaan toetsen en nadrukkelijk aandacht besteden aan de ontwikkeling van kinderen en jongeren in de breedste zin van het woord. 

Sinds kort verwelkomen wij in onze kerk vluchtelingen uit Oekraïne. Begin dertig en goed Engels sprekend. Ze werken fulltime en delen trots hun selfies op sociale media. Hun wortels groeien rap in de vruchtbare grond van het nieuwe land. Maar nu komt de maar, deze broeder en zuster zijn studenten met Afrikaanse nationaliteiten. Als zogeheten ‘derdelanders’ genieten ze slechts tijdelijke bescherming. Hun situatie maakt duidelijk dat ons asielbeleid anders moet en kan.

De boodschappen worden razendsnel duurder. Tsja, inflatie, we worden nu eenmaal collectief armer, aldus onze vicepremier. Toch worden supermarkten iets minder snel armer. Ahold Delhaize zag de winsten in 2022 met 14% stijgen. Dit fenomeen is ondertussen bekend komen te staan als "graaiflatie", een fenomeen waarbij inflatie als voorwendsel wordt gebruikt voor exorbitante prijsverhogingen.

Op dit moment liggen vlees en zuivel niet voor een eerlijke prijs in de Nederlandse supermarkt. Het is een voorbeeld van een economisch systeem dat uit balans is en de kosten voor het milieu afwentelt op de volgende generatie. Mijn generatie. Om dit te corrigeren is veel meer nodig dan een vleestaks. 

Vorige week sprak Thijs van der Brink met Lilian Marijnissen op de radio over het plan om in Groningen een provinciaal energiebedrijf op te richten. “De overheid kan dat toch helemaal niet?” vroeg Thijs, “kijk maar naar alle schandalen!”. “Een neoliberale overheid niet” zei Marijnissen: “maar dat willen we ook niet”. Volgens mij hebben beiden gelijk: de overheid moet eerst worden genezen van het neoliberalisme, voordat ze nieuwe taken kan oppakken.

Op 8 maart is het Internationale Vrouwendag. We staan er dan bij stil dat een waardige behandeling van vrouwen niet vanzelfsprekend is. Dit geldt voor landen zoals Iran, maar ook voor Nederland. Politici van de ChristenUnie zouden dit bespreekbaar moeten maken.

Met het wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ wordt een nieuw offensief tegen witwassers en terrorismefinanciers ingeluid. Dit keer met behulp van banken en hun data. Wat kan daar nu op tegen zijn? Nou, best veel: het voorstel is gebaseerd op wantrouwen ten opzichte van de burger. De ChristenUnie zou het niet moeten steunen.

Politici worden geacht wijs te zijn, omdat ze zijn gekozen om ontelbare onoverzichtelijke keuzes te maken. Daarvoor moeten ze onderscheiden welke waarden en prioriteiten ertoe doen. Én onbedoelde neveneffecten van hun keuzes voorkomen. Vooral bij dat laatste schiet menselijke wijsheid vaak tekort en kunnen we leren van de christelijke dwaasheid van Sint Franciscus: een dwaasheid van onverwachte ontmoetingen.

Vorige week betoogde Michiel Plooij dat John Rawls een inspiratie kan zijn voor de klimaatpolitiek van de ChristenUnie. En hoewel het nuttig kan zijn om eens buiten de christelijk-sociale canon te kijken, is het niet raadzaam om Rawls’ gedachtenexperiment te gebruiken. De klimaatpolitiek van de ChristenUnie zou zich moeten baseren op een steviger fundament.

Een bekend gedachtenexperiment van de filosoof John Rawls heet ‘de sluier van onwetendheid’. Kort gezegd stelt hij de vraag: als je van tevoren niet weet waar je in de maatschappij geplaatst zou worden, hoe zou je die dan inrichten? Binnen christelijk-sociale kringen is Rawls misschien niet de meest aangehaalde filosoof. Toch kunnen we van zijn gedachtenexperiment wel iets leren. Die les zou ook gevolgen moeten hebben voor onze visie op het klimaatbeleid.

Twee weken geleden kwam bij een steekpartij in een jeugdzorginstelling een begeleidster om het leven. Steeds vaker worden we opgeschrikt door geweld tegen zorgverleners, soms met fatale afloop. Vaak zijn er afkeurende reacties van politici. Maar volgens sommigen is geweld ook een ‘risico van het vak’. Geweld is echter niet normaal. Zorgmedewerkers moeten beter beschermd worden.

Vorige maand werd een lang verwacht VN-akkoord over biodiversiteit gesloten. Doelstelling is dat in 2030 zeker 30 procent van land en water op aarde beschermd gebied moet zijn. Al snel wordt er geschreven over kansen. Als we goed investeren, kan biodiversiteit wereldwijd tot 250 miljard dollar aan jaarlijks bruto binnenlands product en 350 miljard dollar ‘ecosysteemdiensten’ opleveren. Maar wat is er eigenlijk nodig voor biodiversiteitsherstel?

De afgelopen maanden waren de Provinciale Staten van Groningen ‘op expeditie’. Samen met jongeren, toneelmakers, onderzoekers en belangstellende inwoners zochten we naar de best mogelijke vormen van burgerparticipatie. Het resultaat van de Expeditie Participatie was een voorstel over hoe in de provincie Groningen burgerparticipatie vormgegeven moet worden. Eén onderdeel van dit voorstel was om naast de gekozen volksvertegenwoordiging te gaan experimenteren met burgerberaden en (gelote) burger-panels.  Hoewel het streven nobel is, hollen burgerberaden de bestaande lokale democratie uit en vergroten de kloof tussen inwoner en openbaar bestuur. En dat terwijl het vertrouwen in de overheid al zeer laag is, zeker in Groningen.

In de geneeskunde is de diagnostiek en behandeling van aandoeningen gebaseerd op wetenschappelijke feiten, de zo genoemde evidence-based medicine. Maar deze bewijzen zijn vooral gebaseerd op onderzoek bij een selecte groep, die voornamelijk bestaat uit witte mannen. Door meer aandacht te besteden aan diversiteit kunnen mensenlevens worden gered.

Volgens Jan Steven Eilander zijn de huidige politieke tegenstellingen een kwestie van geografie. Progressief versus conservatief is passé. Randstad versus regio of grootstedelijk versus landelijk vormen de nieuwe politieke kloven. Werkelijk? Is de verharding in standpunten over pieten, gender, vlees eten en stikstof geografisch bepaald? Nee, het gaat om inkomens en diploma’s!

Afgelopen najaar was ik voor het eerst in Suriname, het land waar mijn ouders zijn geboren. Een prachtig land met ongerepte natuur, maar ook een land waar de sporen van het slavernijverleden nog overal zichtbaar zijn. Bijvoorbeeld de ooit prachtige houten koloniale panden, die er nu vervallen bijstaan.

Het is een terugkerend verschijnsel in de Amersfoortse politiek. Mensen die elkaar oprecht niet lijken te begrijpen als het gaat om het gebruik van de beperkte ruimte in onze stad. Is het ieders vrijheid om een auto te bezitten en in de buurt van zijn woning te kunnen parkeren? Of betekent mobiliteit een (bak)fiets of het OV en als dat echt niet kan een deelauto? Het lijkt in de raad soms of we in verschillende werelden leven.

Er komt een hervorming aan als het gaat om kinderopvangbeleid. Het belangrijkste doel van deze hervorming ligt er dik bovenop: meer mensen moeten snel aan het werk. Het is duidelijk: kinderopvang laat de economie draaien. Ons Bruto Nationaal Product (BNP) is verheven tot een god die we in te veel sectoren van onze samenleving dienen. Wanneer we Bruto Nationaal Geluk nastreven in plaats van BNP, komen we tot andere afwegingen.

Vormt de vrijheid van onderwijs een bedreiging voor onze samenleving? Volgens voormalig PvdA-politica Gerdi Verbeet is dat het geval. In Trouw stelde zij dat ‘het tolerante samenleven’ wordt belemmerd door artikel 23 van de Grondwet, waarin staat dat het bijzonder onderwijs door de overheid wordt betaald. Door een nieuwe wet voldoen meer richtingen aan het label ‘bijzonder’. Volgens Gerdi Verbeet is deze vernieuwing gevaarlijk, omdat hierdoor steeds meer eenzijdige scholen zouden ontstaan van kinderen met dezelfde levensovertuiging.

“Hermen, ik ga staken!” Ik schoot in de lach toen Gerrit ’s morgens vroeg belde. Dat heb je met koeienboeren die er ’s ochtends vroeg al een halve dag op hebben. We spraken elkaar geregeld. Hij is een echte voorloper in de omslag naar kringloopboeren en altijd positief. Als er één is die er alles aan doet om zijn stikstofuitstoot te verlagen is het Gerrit wel.

In de column van Ben Bloem wordt verwezen naar Bijbelteksten en daaruit wordt de oproep gedestilleerd dat we niet moeten tornen aan de rechten van vluchtelingen. Bloem zegt het zelf al: het is riskant om vanuit individuele Bijbelteksten politieke standpunten te verdedigen.

In de Bijbel worden stevige woorden gesproken over het schenden van rechten van vreemdelingen, zoals in Deuteronomium 27:19. Ook binnen onze partij worden stevige woorden over dit onderwerp niet geschuwd. Soms is dat nodig. En soms moet je nog eens uitleggen uit welke emotie en met welke bedoeling deze woorden zijn gezegd of geschreven. Dat bleek onlangs nog toen ik samen met driehonderd leden in een brief woorden gaf aan het verdriet en de boosheid over de mensonterende omstandigheden in Ter Apel en de oplossingen die het kabinet presenteerde.

Op het afgelopen partijcongres werd uitgebreid gesproken over hoe we in Nederland omgaan met asielzoekers. Dat debat zal vast nog wel even doorgaan. Als Iraanse Nederlander vroeg ik aandacht voor de oorzaak van een groot deel van de asielaanvragen.

De crises die Nederland momenteel kent, zijn niet meer op één hand te tellen: een gascrisis, stikstofcrisis, asielcrisis, personeelscrisis, woningcrisis en een klimaatcrisis. Veel van deze crises, zijn creeping crises. We zien ze aankomen, maar waar we doen er niets aan. Een creeping crisis kan leiden tot een meer fundamentele crisis: een vertrouwenscrisis. Burgers verliezen het vertrouwen in de overheid, omdat deze niet in staat blijkt om crises tijdig te signaleren en op te lossen. Een burgerberaad mét inspraak zou wel eens de oplossing kunnen zijn voor deze vertrouwenscrisis.

Je kon er vergif op innemen dat de oprichting van de Renaissanceschool in Almere door iemand zou worden aangegrepen om te stellen dat het nu toch echt tijd is om afscheid te nemen van artikel 23 van de Grondwet. Maar dat deze voorspelbare oproep van Gerdi Verbeet kwam verbaasde me.

Zeven jaar lang was ik vrijwilliger bij de Gemeentelijke Kredietbank. Mijn taak was het begeleiden van mensen met problematische schulden. Mooi en dikwijls ook dankbaar werk. En voor mij als voormalig politiek bestuurder, ook erg leerzaam. Voor het eerst in mijn leven kwam ik in aanraking met een deel van de samenleving dat tot dan toe goeddeels buiten mijn gezichtsveld was gebleven. Mensen die soms de wanhoop nabij waren.

“Als je voor een dubbeltje wordt geboren, wordt je nooit een kwartje” Het klinkt stellig. In uw gedachten komen mensen naar boven die in een achterstandswijk zijn geboren en nu wél met positieve energie midden in de maatschappij staan. Mensen die, ondanks een jeugd vol problemen, nu het verschil maken. Het zijn de uitzonderingen: dubbeltjes worden niet snel kwartjes.

De discussie over stikstof wordt gedomineerd door extremen. Waar de een vindt dat de veehouderij tegen elke prijs moet worden beschermd, ook al gaat dat ten koste van kwetsbare natuur, roept de ander dat we überhaupt geen vee meer nodig hebben om onszelf te voeden. Hoe zorgen we voor verbinding en onderling begrip in deze gepolariseerde discussie?

Ik heb moeite met mensen die alles van Israël geweldig vinden en die kritiekloos juichen bij alles wat de Israëlische overheid zegt en doet. Ik heb net zo grote moeite met de tegenovergestelde flank: mensen die klakkeloos de propaganda geloven waarin de staat Israël wordt getypeerd als de grote onderdrukker, de koloniale bezetter. Beide extreme standpunten passen niet bij de ChristenUnie. Is de ChristenUnie niet de partij van enerzijds-anderzijds, van zorgvuldig formuleren?

Accepteert ChristenUnie Indonesisch kolonialisme in Papoea Nieuw-Guinea? Of Russisch kolonialisme in Oekraïne? De vraag stellen is hem beantwoorden, volgens mij. Maar in welk opzicht verschilt het Israëlisch nederzettingenbeleid op de Westoever en de bezetting van de Golan-hoogte van deze overduidelijke vormen van kolonialisme? Toch knijpt de ChristenUnie voor Israël liever een oogje dicht. Hoe kan dat?

Vlak voor de zomer bepleitte Hepke Deelstra in zijn column dat de ChristenUnie in deze roerige tijden actief partij moet kiezen voor het gezin. Ik werd er eerlijk gezegd niet warm van. Terwijl ik juist zoveel mooie mogelijkheden zie voor de ChristenUnie in het huidige politieke klimaat.

Trineke Palm is de nieuwe directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Zij volgt Emile van Velsen op, die in maart als interim-directeur aan de slag ging na het vertrek van Wouter Beekers. Palm was universitair docent Europese veiligheid aan de Nederlandse Defensie Academie.

In het huidige, gefragmenteerde politieke landschap moet een partij duidelijk verwoorden waar zij voor staat. Wat mij betreft profileert de ChristenUnie zich als partij voor het gezin.

Kritische geluiden van buiten de overheid, maar zeker ook van binnenuit zijn essentieel om tijdig overheidsbeleid of wetgeving te corrigeren wanneer dat nodig is. 

Het was een grote teleurstelling bij de portefeuilleverdeling van Rutte IV afgelopen december: geen minister voor digitale zaken. Kamerlid Kees Verhoeven sprak terecht van “een halve staatssecretaris” en een “slappe hap”. Want naast deze staatssecretaris zijn er nog drie verschillende ministers verantwoordelijk voor digitale zaken. Meerdere kapiteins op één schip dus.

Begin deze maand verscheen de nieuwe Defensienota. Bovenop de drie miljard die dit kabinet al structureel extra zou investeren in de krijgsmacht komt nog eens twee miljard euro. De omvang en de haast van de investeringen zijn duidelijk ingegeven door de Russische invasie van Oekraïne en genieten brede steun in de Kamer. Maar deze investeringen zijn niet het antwoord op deze crisis.

Als de toeslagenaffaire iets heeft laten zien dan is het wel de enorme impact van overheidsbeleid op burgers. Een positief gevolg is dat er meer oog lijkt te komen voor deze impact vóórdat beleid wordt uitgevoerd. Gelukkig maar, want overheidsland zal voor veel (kwetsbare) burgers niet zelden aandoen als een gevaarlijk doolhof. Hoe zorgen we dat zij hun weg beter kunnen vinden?

We moeten onze verantwoordelijkheid nemen. Mede daarom stapten we vorig jaar opnieuw in een coalitie met VVD, D66 en CDA. ‘Aan ons mag het niet liggen’, nog zo’n krachtige motivatie. Wouter Jan de Graaf vroeg zich in november al af wat de prijs voor coalitiedeelname zou zijn. Net als hem probeerde ik het positief te bekijken. Want in een coalitie kun je veel voor elkaar boksen, ook als kleine partij met vijf zeteltjes. Na bijna een half jaar Rutte-IV vraag ik mij echter af: mag het eens wél aan ons liggen? Is het nog wel onze verantwoordelijkheid dit kabinet in stand te houden?

Hoeveel ruimte moet er zijn voor kritiek op religieuze opvattingen en gelovigen? De recente verbanning van Geert Wilders van Twitter leidde tot hernieuwde discussie over deze vraag. Ook Gert-Jan Segers wierp zich in het debat. Segers stelde dat er veel ruimte moet zijn voor kritiek op een ‘vrijwillig aanvaarde levensovertuiging’ (lees: religie), in tegenstelling tot haat wegens ongekozen zaken zoals ras en geslacht. De impliciete boodschap was dat Wilders’ digitale verbanning onterecht is. Deze visie op religiekritiek wordt breder gedeeld in Nederland, maar vertoont volgens mij een aantal mankementen.

Het hoofdstuk cultuur valt in onze verkiezingsprogramma’s vaak nogal kort uit. Ja, er is aandacht voor cultuureducatie, en terecht. Ook wordt herkend, dat cultuur sterk is verbonden met onze nationale en lokale geschiedenis. Objecten vertellen verhalen. Ze worden geprezen of zijn omstreden en zijn zo getuigen van onze identiteit. Maar wat is erfgoed ons écht waard? 

In de afgelopen vijftien jaar zat de ChristenUnie meer dagen wél dan niet in de regering. En ook lokaal is de ChristenUnie een gewilde coalitiepartner. Een verschuiving van de marge naar de macht. Gevaar van deze verschuiving is dat de partij niet langer de luis in de pels is, maar juist onderdeel wordt van de pels. Om dat te voorkomen moeten we investeren in lokale kwaliteitsjournalistiek.

In een maatschappij waarin er wordt verondersteld dat mensen beslissingen nemen op basis van economische overwegingen, is er momenteel een bizar fenomeen zichtbaar. Terwijl asielzoekerscentra vol zitten met potentiële arbeidskrachten worden net aangekomen oorlogsvluchtelingen uit Oekraïne direct aan werk geholpen.

De opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen was nog nooit zo laag. Is het denken in termen van oppositie en coalitie wel verstandig als hun mandaat is gebaseerd op amper de helft van de kiezers?

De zoektocht naar een nieuwe coalitie is, zo is mijn ervaring, één van de spannendste momenten in een raadsperiode. Graag wil ik een paar tips geven voor deze periode.

Zomaar een snoepje pakken? Nee! ‘Mag ik nu TV kijken?’ ‘Nee, we gaan nu eten’. In je eentje de straat oversteken? Nee! We weten feilloos wat we kinderen moeten verbieden en voelen prima aan wanneer we ze moeten stimuleren en vrijlaten. 

Kunnen we deze insteek eens meenemen naar wat er gebeurt in de jeugdzorg? In de komende weken wordt onderhandeld over coalitieprogramma’s. Maak daarin afspraken om kleine hulpvragen af te remmen. Politici moeten ‘nee’ durven zeggen tegen ouders en professionals. 

Laat ik helder zijn. Ik ben voorstander van een overheid die transparantie en openbaarheid hoog in het vaandel heeft staan. Een overheid die verantwoording aflegt en informatie vrij toegankelijk maakt. En als de geheimhoudingsplicht wordt ‘misbruikt’, keur ik dat ten zeerste af. Maar het is ongezond om alles te willen weten.

In een lange rij staan Syriërs, Iraniërs, Kenianen, Irakezen, Eritreeërs te wachten op het podium met een ChristenUnie-blauwe tas in hun hand. Een kleur tas die we associëren met 'samen recht doen’. Maar tijdens deze voorstelling staat de tas symbool voor het welkomstpakketje in het asielzoekerscentrum.

Er is oorlog in het oosten van Europa, de Russische beer dreigt met nucleaire oorlogsvoering en een grote stroom vluchtelingen trekt door Europa. Lokale politiek kan nu futiel en onbetekenend aanvoelen. Wie maakt zich nog druk over een zonnepaneel hier of een fietspad daar? Toch zijn de gemeenteraadsverkiezingen juist nu belangrijk, misschien wel belangrijker dan solidariteitsacties voor Oekraïne.

Ik woon en leef in de dichtstbevolkte stad van Nederland: Den Haag. Een stad die, net als de rest van het land, te maken heeft met een enorme wooncrisis. En de gevolgen zie ik om me heen. Leerkrachten en politieagenten die geen woning kunnen kopen en de stad (en hun banen!) verlaten. Ze vertrekken met hun gezinnen naar goedkopere oorden.

Het is tijd om kleur te bekennen: kiezen we voor de gebaande paden van de markt en een grote overheid of voor inwoners die zichzelf organiseren, het heft in handen nemen en met elkaar keuzes maken?

In veel gemeenten wordt met de nieuwe raadsperiode op komst nagedacht over nieuwe vormen van burgerparticipatie. Hoe zorg je dat meer mensen participeren en inwoners zich gehoord voelen?

In de afgelopen jaren is er wereldwijd ervaring opgedaan met burgerberaden. Een burgerberaad is een zo perfect mogelijke afspiegeling van de bewoners van een gebied. Burgerberaden adviseren  (soms bindend) over vraagstukken die zich minder goed lenen voor een simpel voor of tegen.

Zo gaven burgerberaden in IJsland en het Canadese British Columbia een uiteindelijk overgenomen advies over hun staatsinrichting. Het idee voor een burgerberaad wordt momenteel ook door milieugroeperingen gepromoot om te komen tot een breed gedragen klimaatbeleid. Het lijkt een mooie vorm van participatie van burgers. Maar toch ben ik niet enthousiast.

Het kersverse kabinet investeert recordbedragen. Investeringfondsen pompen de komende jaren miljarden in de energietransitie,  infrastructuur en innovatie. Ondertussen lopen de immense corona-steunpaketten nog altijd door. Al dit geld doet vermoeden dat de gure wind van bezuinigingen definitief is gaan liggen. Zelfs dit liberaal-confessionele kabinet (normaliter altijd in voor een “ombuiging”) wordt door virus-, stikstof- en koolstofdeeltjes gedwongen tot achterstallig onderhoud.

Dat is toch voorgeprogrammeerd in het DNA van ieder ChristenUnie politicus zou je zeggen, maar is dat wel zo? Beperken we dat ‘opkomen voor wie kwetsbaar is’ vaak ook niet tot ‘de veilige keuze’? Een keuze die goed valt bij de achterban, een keuze waarmee je politiek geen risico loopt. Zo willen we ook best aandacht hebben voor de problematiek waar mensen met een LHBTQ+ achtergrond tegenaan lopen, maar moet dat dan gelijk weer gepaard gaan met het hijsen van de regenboogvlag? Deze vlag staat namelijk voor sommigen symbool voor een leefwijze die strijdig is met christelijke waarden. Bovendien: we vlaggen toch ook niet voor andere groepen? Hoe reageer je daar nu op als lokale ChristenUnie fractie?

Als we onze klimaatambitie in 2030 willen realiseren is het onvermijdelijk dat er op grote schaal hernieuwbare elektriciteit wordt opgewekt. In Apeldoorn ligt de focus op zon, want windenergie lijkt op de Veluwe onmogelijk door de wespendief, een beschermde vogelsoort. Om te investeren in zonne-energie kiest Apeldoorn voor zon-op-dak. Maar daarmee halen we onze doelstelling helaas nog niet. Er moet ook 250 hectare zonneparken worden aangelegd, verspreid over een dubbel aantal hectares.

Rotterdam kent prachtige parken. Een stukje natuur in de stad om van te genieten en te recreëren. Maar wie goed kijkt ziet ook iets anders. Tentjes, slaapzakken en persoonlijke eigendommen. En ‘s avonds mensen die de beschutting opzoeken om te kunnen slapen. Het park als een plek om te overleven. Het zijn voor een groot deel arbeidsmigranten. Toen zij naar ons land kwamen werd hen niet alleen een baan, maar ook een huis beloofd. Maar het verlies van een baan betekende in de praktijk vaak ook verlies van huisvesting. Zo werd die belofte gebroken. 

En het universele mensenrecht op onderdak dan? Die belofte geldt in ons land niet voor iedereen. In het ambtelijke jargon worden deze mensen namelijk ‘niet rechthebbenden’ genoemd. Maar hoezo eigenlijk?

Het wekelijkse moment waarop ik me mateloos stoorde aan mijn eigen stad was jarenlang de zondagochtend, vlak voor de kerkdienst begon. Ik reisde dan met de metro naar het Centraal Station. Vanaf daar liep ik naar de Noorderkerk. Op de hoek van de Singel en de Brouwersgracht stuitte ik steevast op een weeïge walm. Kwart voor tien ’s ochtends, vlak voor de ontmoeting met God, nog even door je wekelijkse wietlucht roeien.

Vanaf de jaren tachtig heeft Nederland een identiteitspolitiek gevoerd die was gericht op als problematisch beschouwde groepen migranten uit Turkije en Marokko. Veertig jaar later zijn we een intolerante, racistische en gesegmenteerde samenleving aan het worden met een sterke islamfobie. De succesvolle integratie van immigranten lijkt verder weg dan ooit. Het buitenland kijkt met stijgende verbazing naar ons beleid en wat wij als normaal taalgebruik zijn gaan beschouwen in het integratiedebat. Hoe is het zover gekomen?

Er mist iets wezenlijks in de politiek en het lijkt politici op te breken. Ik heb het over reflectie. Het liefst in een vast ritme met een vaste groep mensen. Noem het een intervisiegroep.  

Immigratie en bevolkingsgroei. Het zijn onderwerpen die door de polemieken over de Corona-crisis naar de achtergrond verdrongen zijn. Maar niet voor lang; de Wit-Russische dictator Lukashenko herinnert Europa hardhandig aan haar achilleshiel. Hoe combineer je de Europese focus op mensenrechten met het begrenzen van asielmigratie?

In 2018 werd de stichting Dare to be Grey opgericht met als doel om het ‘grijze’ midden te versterken in een wereld waarin vooral zwart-witte geluiden zijn te horen. De oorsprong, twee jaar eerder, lag in een idee om meer nuance aan te brengen in het debat van de vluchtelingencrisis. 

Dare to be grey wil meer nuance in de samenleving. En als ik kijk naar de kabinetsformatie denk ik: er valt nog een hoop te vergrijzen. Dan heb ik het niet over de informateurs, maar over het taalgebruik.

Een jaar geleden, sprak Gert-Jan Segers de volgende woorden uit op het partijcongres: “De prijs voor onze coalitiedeelname wordt hoger.” “Als een toekomstige coalitie onze zetels wil, dan krijgen ze onze idealen.” De boodschap was duidelijk: de ChristenUnie ziet het zitten om weer mee te regeren, maar (!) de eisen gaan omhoog.

Even wat kobalt bestellen om mijn batterij te maken. In de zoekmachine tik ik ‘hoe bouw ik een laptop’ in op zoek naar een tutorial. Oh wacht, zelf een laptop bouwen kan ik niet. Jij vast ook niet. Ik moet er dus één kopen. In deze coronatijd hebben we massaal ontdekt hoe onmisbaar laptops zijn. Dankzij deze digitale apparaten konden onze levens tijdens lockdowns doorgaan. Als ze het begeven gaan we snel op zoek naar een nieuwe. Gelukkig is er keus genoeg.

Slechts drie op de tien Nederlanders heeft vertrouwen in de overheid. Een cijfer waar ik deze week van schrok. Het herstel van dat vertrouwen is urgent. Want wat het kabinet ook aanpakt - en er moet veel gebeuren!- loopt vast zonder een bodem van vertrouwen. 

Ze mogen ook aanschuiven aan de onderhandelingstafel van de formatie. De ouders die zijn gedupeerd door de toeslagenaffaire en de Groningers met aardbevingsschade. Op deze manier willen de partijen een begin maken met een nieuwe bestuurscultuur, meldden de formateurs onlangs tijdens een persconferentie.

De overheid houdt ons slechts een spiegel voor, zo stelde Eppo Bruins in zijn Groenlezing. Een andere, meer barmhartige overheid begint bij onszelf. Maar wat betekent dat dan voor de rol van politici? En wat zou een regeerakkoord daaraan bij kunnen dragen?

Met enorme opgaves op het gebied van klimaat-, stikstof en woonbeleid lijkt schaalvergroting in het openbaar bestuur een logische route. Het nieuwe kabinet doet er echter goed aan om steeds oog te houden voor de menselijke maat.

Sigrid Kaag vergeleek de ChristenUnie in juni met een roestige auto. Deze metafoor past echter beter bij de overheid. Het is aan de ChristenUnie om sámen met D66, VVD en CDA deze auto weer op de weg te krijgen. Daarbij moeten impopulaire maatregelen niet worden geschuwd.

Johan Remkes staat volop in het werkende leven. Na 40 jaar in politiek en openbaar bestuur is hem nog geen pensioen gegund. Staat dit ons allemaal te wachten? Het volgende kabinet doet er goed aan duidelijkheid te scheppen.                                                                                                                                          

We kunnen er op wachten. Als de ChristenUnie mag aanschuiven aan de formatietafel zal ze daar inzetten op ‘maatwerk’. De ChristenUnie is echter meer dan de afdeling klantcontact van de VVD. We doen er goed aan om niet alleen ombudsman, maar ook visionair te zijn.

Beste Remkes, Rutte en Kaag, kan de formatie misschien een tandje sneller? Want het laatste rapport van het IPCC vraagt dringend om actie. We zullen al moeten leren leven met 1,5 graden temperatuurstijging. Maar we koersen nu af op een stijging van meer dan twee graden. Als we een leefbare planeet willen nalaten voor de volgende generaties zullen we echt in een hogere versnelling moeten gaan.

Het is misschien een spannende vergelijking, maar in de geestelijke gezondheidszorg proberen we moeizame groepsprocessen te begrijpen door ook naar onszelf, de behandelaars, te kijken.

Vorige week riep Jan Steven Eilander formateur Hamer op om de handdoek in de ring te gooien. Diezelfde dag volgde de definitieve nee van VVD en CDA tegen GroenLinks/PvdA en het even definitieve nee van D66 tegen Christenunie. Ik besef dus heel goed dat dit betoog spoedig ingehaald kan worden door de actualiteit.

Wellicht zijn er immers, zoals Eilander hoopt, volgende week al nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Daarmee zouden we echter het kind van een democratische verkiezingsuitslag met het vieze badwater van de formatie weggooien. Ik hoop op een alternatief voor verkiezingen, namelijk een minderheidskabinet. Gelukkig wordt deze optie terwijl ik dit schrijf steeds meer mainstream.

Beste mevrouw Hamer,

Hoe gaat het met u? Als ik in uw schoenen stond zou ik ondertussen behoorlijk moedeloos zijn. Ruim 5 maanden na de verkiezingen worden we nog altijd bestuurd door een kabinet dat voor die verkiezingen al demissionair was.

In 2019 vertrokken en arriveerden bijna 500.000 vliegtuigen op Schiphol. Een groot deel naar bestemmingen op korte afstand. Alleen al naar Londen vertrokken voor de corona-uitbraak ongeveer 50 vliegtuigen per dag. Dat zijn meer dan 35.000 starts en landingen per jaar. Voor steeds meer van dit soort bestemmingen op korte afstand (tot 1250 kilometer) is de trein een goed alternatief.

In het verleden wisten Nederlanders continenten te verbinden en onze positie als handelsnatie te vestigen. Toen deden we dat met schepen die maandenlang van huis waren. Vandaag gaat het gelukkig een stuk sneller met het vliegtuig. Maar de milieubelasting dan? Laat ik enkele vooroordelen wegnemen en nuance aanbrengen.

God heeft ál Zijn schepselen lief. Niet alleen ons, welvarende, veelal witte mensen. Oók de mensen in het mondiale Zuiden, die nauwelijks hebben bijgedragen aan de klimaatcrisis, maar er wel nu al grote last van ondervinden. Oók vergeten (dier)soorten zoals de Bramble Cay-mozaïekstaartrat, uitgestorven door de klimaatcrisis. 

Daarom moeten we ons juist als ChristenUnie hard maken voor een stevig klimaatbeleid. Geen gerommel in de marge, maar radicale verandering. Rechtvaardig, voor de hele Schepping. Zonder uitstel, want wij zijn de laatste generatie die de schade van de klimaatcrisis kan beperken.

Volgens Jan Steven Eilander is de stelling dat wij ‘de laatste generatie zijn die iets aan klimaatverandering kan doen’ een vorm van doemdenken die de ChristenUnie niet past. Wij mogen toch vertrouwen op God?

Voor mij staat niet ter discussie dat we mogen vertrouwen op God. Wel of en wanneer Hij aan ons vraagt om te handelen. Als wij, ondanks talrijke waarschuwingen ingegeven door Hem, niet handelen kan daardoor onherstelbare schade aan de schepping ontstaan. We moeten dan handelen, omdat het anders fout afloopt, én we mogen dat doen in vertrouwen op een goede afloop.

Vorige week schreef Jan-Henk Verburg dat voor herstel van het vertrouwen in de overheid een beter toezicht op de naleving van wetten nodig is. Vertrouwen in de overheid begint echter bij rechtvaardige wetten die goed worden uitgevoerd. Dat speelt in het bijzonder in de sociale zekerheid. De afgelopen 30 jaar ging de overheid steeds meer uit van zelfredzaamheid van burgers. De motieven daarvoor waren het behoud van concurrentiekracht van bedrijven en het voorkomen van misbruik van sociale voorzieningen. De toeslagenaffaire maakte zichtbaar hoe onrechtvaardigheid is doorgedrongen tot in de haarvaten van ons rechtssysteem.

In de laatste Groen brak WI directeur Wouter Beekers een lans voor een overheid die de burger benadert vanuit vertrouwen. Dat lukt de overheid al aardig als het gaat om bedrijven: ondernemers mogen bijvoorbeeld zelf verklaren dat zij aan de regels rondom voedselveiligheid en milieu voldoen. Maar dit vertrouwen op  de blauwe ogen van ondernemers is ronduit naïef. Het leidt, in combinatie met de afbraak van controle en handhaving door politici  tot rampen zoals voedselschandalen, verontreinigde grond, dierziekten en pandemieën. Die leveren grote schade op en ondermijnen het vertrouwen in de overheid.

Twee weken geleden werd door Wubbo Wierenga een lans gebroken voor een democratischer muntunie. Die poging werd vorige week door Lambert Pasterkamp vergeleken met stucwerk. Stucwerk is misschien niet de beste manier om de breuklijnen in de Europese Unie te dichten, maar ook het dichtpleisteren van een discussie óver deze  breuklijnen is contraproductief. Wie weet bedekken we daarmee immers ook een mogelijke oplossing voor een reëel probleem van de Europese integratie.

Een paar weken geleden is er bij ons thuis een muurtje gestuct. Lekker glad, makkelijk hanteerbaar voor de verfroller. 

Er is veel kritiek op het democratisch gehalte van de Europese Unie. Wubbo Wierenga kon met zijn column op deze plek vorige week zo aansluiten in de rij. Van populist tot eurofiel, niemand is helemaal tevreden.

“Europese macht kan ook heilzaam zijn” was de kop boven een interview in het FD waarin Gert-Jan Segers uitlegde dat hij niet langer argwanend staat tegenover “superstaat Europa”. Veel beter is het om de vraag te stellen: “waar kan de macht en kracht van de EU ons verder helpen?” Vooral voor grensoverschrijdende thema’s – migratie, asiel, klimaatverandering, belastingontwijking – ziet hij dat de macht en kracht van Europa het verschil kan  maken. En ook voor financieel-monetair beleid geldt dat de gezamenlijke aanpak die al is ingezet met de muntunie eigenlijk onontkoombaar is.  

Een inleiding bij de grondwet is een slecht idee, vindt Jan Werkman. Hij wil gedeelde waarden liever bevorderen via debat, media en het onderwijs. Een glibberig pad. Een preambule is juist (onderdeel van) een uniek, rechtsstatelijk antwoord op het normen en waarden debat.

Het is vrij simpel om de aandacht van een filosoof te grijpen in de politiek: begin over normen en waarden. Aan de ene kant zijn normen en waarden ongelooflijk belangrijk in ons leven. En tegelijkertijd weet iedereen hoe ongrijpbaar ze kunnen zijn. In deze tijd van schijnbaar groeiende polarisatie is het begrijpelijk dat velen verlangen naar versterking van onze ‘kernwaarden’. Maar het voorstel in het verkiezingsprogramma om deze kernwaarden op te nemen in een preambule op de Grondwet slaat de plank volledig mis.

Henk Valk vindt dat taakspecialisatie niet ten koste mag gaan van de grondwettelijke hoofdtaken van de Nederlands krijgsmacht. Ik deel die opvatting voor zover het gaat om grondwettelijke taken zoals het ondersteunen van de overheid bij nationale rechtshandhaving en rampenbestrijding. Maar het is niet goed denkbaar hoe we zonder specialisatie invulling kunnen geven aan de andere grondwettelijke hoofdtaken: de verdediging van het eigen en bondgenootschappelijk grondgebied en de  bescherming van de internationale rechtsorde.

De Meidagen van 1940 zijn een herinnering waar vermoedelijk elke Nederlander een ongemakkelijk gevoel bij krijgt. Zelfs ik, terwijl het mijn opa was die op de Grebbeberg lag. Henk Valk schreef in zijn column dat de toenmalige gebeurtenissen een waarschuwing bevatten voor nu. Dat ben ik met hem eens. Toch deel ik zijn conclusie niet.

Misschien heb ik wel een tweede-generatie oorlogstrauma. De laatste jaren besef ik mij hoe mijn wereldbeeld gestempeld is door de Tweede Wereldoorlog. Ik ben opgegroeid met de verhalen van mijn ouders en grootouders over die oorlog. Ik las er boeken over. Uit die verhalen begreep ik dat de staat van onze defensie slecht was. Dat Nederland in de meidagen van 1940 overrompeld werd en in slechts vijf dagen op de knieën gedwongen. Het feit dat we daarna vijf jaar onder bezetting leefden van het meest kwaadaardige regime uit de geschiedenis, heeft mij angst aangejaagd.  

De roep om een correctief referendum of burgerraden tonen aan dat de band tussen kiezer en gekozene aan onderhoud toe is. Een keer per 4 jaar stemmen is gewoon te weinig. Als we niets doen worden verkiezingen slechts een moment om wantrouwen uit te spreken over politici.

De politieke standpunten over kernenergie komen grofweg overeen met de bekende links-rechts verdeling. Rechtse partijen verwelkomen het als dé oplossing voor de energietransitie. Linkse partijen zien er geen heil in. Keurige middenpartijen, zoals de ChristenUnie, zitten ergens halverwege. En dat is lastig want ergens voor noch tegen zijn, dat klinkt niet bepaald overtuigend: ‘we houden de deur maar open, want eigenlijk weten we het gewoon nog niet.’

De afgelopen twee weken hebben Arjan Westerveld en Jan Werkman columns geschreven over het referendum. Het leverde een mooie discussie op. Zij benaderen het referendum vooral vanuit de staatsrechtelijke verhoudingen. Hoe is de relatie tussen kiezers en volksvertegenwoordigers? En moet democratische besluitvorming gecorrigeerd kunnen worden? Ik wil echter graag een ander perspectief inbrengen, namelijk dat van digitalisering.

Arjan Westerveld zegt het terecht in zijn column vorige week: àls je kiest voor een correctief referendum, dan moet je het goed doen. Maar zelfs met de verbeteringen die hij voorstelt is het discutabel of een referendum een goed idee is. Laten we eerst een stap terug doen en de principiële vraag stellen: voor welk probleem is een correctief referendum de oplossing? Vaak wordt dan gewezen op het gebrek aan vertrouwen in de politiek. Eens in de vier jaar stemmen zou kiezers onvoldoende het gevoel geven dat zij gehoord worden. Ons democratische stelsel zou ongeschikt zijn om het vertrouwen van kiezers terug te winnen. En dus moet het op de schop.

Een referendum als noodrem. De afgelopen twintig jaar is die uitdrukking vaak gebruikt wanneer binnen de ChristenUnie werd gesproken over referenda. Bijvoorbeeld door oud-senator Jurn de Vries, de commissie Schutte en, in zijn laatste boek, partijleider Gert-Jan Segers. De metafoor van de noodrem maakt duidelijk dat het referendum slechts is bedoeld als aanvulling op de representatieve democratie. De kans op misbruik moet –net als in de trein - zo klein mogelijk blijven. 

Nederland puzzelt. Niet alleen om de lockdown door te komen maar ook over de energieopwekking in de toekomst. Beleidsmakers, inwoners en bedrijven staan over de tafel heen. Iedereen houdt een puzzelstukje vast. Er wordt gelet op betaalbaarheid, geschikte locaties en draagvlak. Langzaam maar zeker worden de contouren zichtbaar van een energiesysteem dat onuitputtelijke energie levert zonder roofbouw te plegen op onze planeet. En dat alles voor 2050.

Jan Steven Eilander pleitte vorige week voor ‘koele rekensommen’ en een ‘groen-realistische aanpak van de energietransitie’. Maar zoals de titel van zijn column ‘kiezen voor kernenergie is groen realisme’ al weggaf: de auteur wil ergens heen met deze berekeningen. 

Het congres van de ChristenUnie stemde onlangs in met een amendement op het verkiezingsprogramma waarmee de deur voor nieuwe kerncentrales open wordt gezet. Een historische stap? Wellicht; duidelijk is in ieder geval dat de brede maatschappelijke opvatting ten aanzien van deze energiebron in vrij korte tijd gekanteld is. VVD, CDA en zelfs D66 omarmen de energiebron in hun verkiezingsprogramma als onmisbaar onderdeel van de energievoorziening van de toekomst. Dit was 3 jaar geleden ondenkbaar.

Binnen veel politieke partijen was het de afgelopen jaren hommeles. Onvrede over de politiek leider of heftige interne debatten. Hiermee vergeleken is de ChristenUnie een oase van rust. Dat is positief, maar andere kant: hebben we het niet te gezellig met elkaar? Wordt het niet tijd voor meer debat?

Politieke partijen zijn het over weinig eens. Maar deze dagen is er één credo te horen waar links en rechts, coalitie en oppositie het over eens zijn: de menselijke maat moet terug in het beleid.  Maar zo eensgezind als dit klinkt, zo problematisch kan ook dit voornemen in de uitvoering worden.