In de stroom van nieuws over de formatie sneeuwde een klein berichtje onder. Demissionair minister Ollongren zette op 7 oktober een streep door de geplande fusie van Scherpenzeel en Barneveld. Het was de climax van een bewogen proces. Enkele uren voor het besluit werd de burgemeester van Scherpenzeel nog ontslagen vanwege ‘niet zuiver handelen’ rond de voorgenomen fusie. Waar ging het eigenlijk over?

Volgens de provincie Gelderland ligt het vrij simpel: Scherpenzeel is met 10.000 inwoners financieel en bestuurlijk onvoldoende robuust. Alternatieven voor een gedwongen fusie, zoals een bestuurlijke samenwerking met Barneveld, zouden niet haalbaar zijn. Er kunnen dus goede redenen zijn voor een bestuurlijke fusie.

De discussie over bestuurlijke schaalvergroting loopt echter al lang. Sinds het begin van de vorige eeuw zijn honderden gemeenten samengevoegd. Het kabinet Rutte II met VVD en PvdA zette nog in op vijf ‘superprovincies’ die moesten zorgen voor meer bestuurlijke slagkracht. Dat plan verdween echter in de ijskast toen de vorming van een eerste Randstadprovincie op veel weerstand stuitte. 

‘De grote schaal’ oefent vanouds vooral aantrekkingskracht uit op partijen die zich laten inspireren door Verlichtingsdenken. Voor liberalen liggen de voordelen op het vlak van efficiëntie en effectiviteit. Voor sociaaldemocraten biedt schaalvergroting een mogelijkheid om hun gelijkheidsideaal te realiseren, zeker nu veel taken in het sociaal domein zijn overgedragen aan gemeenten.

Populistische partijen spinnen garen bij deze drang tot schaalvergroting. Pim Fortuyn maakte van herindelingen een verkiezingsthema en lokale partijen van populistische snit staan vooraan bij het verzet tegen fusies. En geef ze eens ongelijk. Voor deze politieke ondernemers is de maatschappelijke weerstand tegen herindelingen een niet te negeren kans. 

Maar er zijn ook goede inhoudelijke redenen om op de rem te trappen. Natuurlijk is er een ondergrens aan de omvang van gemeenten maar bestuurskundigen zijn niet overtuigd van de voordelen van een steeds grotere schaal. Belangrijker is wellicht de waarde van organisch gegroeide gemeenschappen waaraan mensen veiligheid en identiteit ontlenen.

In ‘Ons Program’ voerde Abraham Kuyper een hartstochtelijk pleidooi tegen centralisatie en vóór gemeentelijke autonomie. Het landsbestuur had volgens Kuijper ‘nooit iets in te delen of te versnijden, maar slechts de indelingen en groeperingen te eerbiedigen die ze vindt’.

Dat lijkt mij ook een goed advies voor het volgende kabinet. Val niet voor de verleiding van de grote schaal. Geen grotere gemeenten graag!

Laurens Wijmenga werkt bij het Wetenschappelijk Instituut en kan weken overleven op koffie, boeken en falafel.

Elke maandagmiddag verschijnt op deze plek een nieuwe column van een van onze columnisten. Na de zomer staan deze columns in het teken van de formatiebesprekingen. Eerder verschenen de columns Een betrouwbare overheid? Verhoog de belastingen! van Jan Dirk Stam en Is er pensioen voor mij? van Thobias Galenkamp. Met deze columns faciliteert het Wetenschappelijk Instituut het partijdebat. De columns zijn op persoonlijke titel.