Beleidsmakers weten maar moeilijk om te gaan met inflatie. Sinds de jaren zeventig wordt inflatie namelijk gezien als een exclusief monetair fenomeen. Prijzen stijgen door een overschot aan geld in de economie. De neoliberale oplossing is dan ook een verhoging van de rentes door centrale banken, en een driftig waarschuwen tegen loonstijgingen. Dat centrale bankiers daarbij de werkloosheid opdrijven en zich op de rand van een crisis begeven zal ze worst wezen. 

Naast de vraag of rentestijgingen überhaupt werken, heeft de inflatie van 2021-2023 een bijzonder karakter. Door knelpunten in de post-pandemische economie - zoals Chinese lockdowns, gebrekkige stuurmanskunsten op het Suezkanaal en de oorlog in Oekraïne - is er geen teveel aan geld, maar vooral een te klein aanbod van goederen. Daar bovenop komt de graaiflatie. Door prijsopdrijvingen die veel verder gaan dan de stijgende kosten stuwen supermarkten en bedrijven de inflatie nog verder op. Daar helpen "rate hikes" weinig tegen.  

De economische geschiedenis biedt echter genoeg alternatieven. Een daarvan is de instelling van prijscontroles. Het voorkomen van snelle prijsstijgingen werkt stabiliserend en geeft tijd om iets te doen aan de oorzaken van aanbodsinflatie. De neoklassieke economische orthodoxie ziet prijscontroles als "marktverstorend", maar dwarsdenkers stellen dat juist dit middel helpt tegen graai- en aanbodsinflatie. Aangevoerd door de Duitse econoom Isabella Weber hebben deze revisionisten al aardig wat succes, zo blijkt uit de instelling van prijsplafonds in de energiesector. 

Toch is er nog altijd veel verzet tegen prijscontroles. Tal van historische voorbeelden tonen immers het desastreuze potentieel van controles aan, zo argumenteren monetaristen. Toch biedt het verleden genoeg inspiratie voor de manieren en momenten waarop ze wel gewerkt hebben. Juist in een vroeg stadium kunnen controles in cruciale sectoren (zoals energie) systematische inflatie voorkomen.

Wat betreft het bestuursinstrumentarium kunnen we leren van de Economische Controledienst, die van van 1949 tot 1999 de Nederlandseprijskaartjes in de smiezen hield. Duizenden boetes werden uitgedeeld aan graaiende grootgrutters. Inmiddels is de ECD opgeheven, uit naam van de markt. Toch bestaan vergelijkbare diensten en wetten nog over de hele wereld. Terwijl we in Nederland prijscontroles afdoen als onuitvoerbaar en betuttelend kan men in Suriname exorbitante prijsstijgingen via WhatsApp melden bij de overheid. 

We zullen in deze eeuw van conflict en crisis wel vaker aanbods -en graaiflatie tegenkomen. Dat vereist een nieuwe visie op economie en rechtvaardigheid. We kunnen maar beter goed beslagen ten (pr)ijs komen.

Ruben Ros promoveert aan de Universiteit van Leiden op de geschiedenis van technocratisch denken in Nederland. Hij is co-voorzitter van de Denktank van PerspectieF.