Het opleidingsniveau in Nederland neemt steeds verder toe. Meer mensen dan ooit vinden de weg naar werk. En ondanks geluiden over een terugtredende overheid stijgen de uitgaven met een sociale bestemming. Goed nieuws voor mensen in een kwetsbare positie, zou je zeggen. Toch ervaren zij steeds meer spanning – met de toename van allerhande noodloketten als pijnlijke illustratie. Hoe kan dat?

In de praktijk valt de hoge arbeidsdeelname vooral toe te schrijven aan tweeverdienende ‘high performers’, terwijl de participatie en inkomens  van laagopgeleiden en andere kwetsbare groepen achterblijven.Sociaal beleid richt zich steeds meer op het investeren in gelijke kansen en toerusting op de arbeidsmarkt. Alhoewel dit beleid veel goeds brengt, versterkt het onbedoeld vooral de schouders die al sterk zijn. In de woorden van Jezus in het Mattheus-evangelie: “Want wie heeft, hem zal gegeven worden (25:29)”.Optimistische verwachtingen over de werking van de sociale lift gaan gepaard met ongeduld richting de achterblijvers. Deze maand rapporteerde het SCP dat bijstandsontvangers met de meeste problematiek de minste begeleiding krijgen. Zij moeten wél voldoen aan strikte voorwaarden.

Christelijke-sociale politiek gaat over hoop bieden in gebrokenheid. We ijveren ervoor dat mensen stappen kunnen zetten om hun sociale positie te verbeteren, maar zijn tolerant als dit moeizaam gaat door oneffenheden op hun weg. Dan zet de overheid juist een stap naar voren. De voorgenomen maatregelen van Minister Schouten om meer balans te brengen in de Participatiewet brengen de menselijke maat terug. Bovendien is voor het eerst sinds 1969 het minimumloon verhoogd en is een commissie ingesteld die het sociaal minimum onderzoekt (de eerste resultaten verschijnen deze week). Dat is hard nodig. Voor het versterken van de bodem van de  sociale zekerheid is finetunen niet genoeg. We moeten oude taboes over de band tussen werk en inkomen durven doorbreken.

Vooropstaat dat je deze band losser moet maken, maar niet doorsnijden zoals bij een volledig basisinkomen. Een optie is het verhogen van het inkomensgebouw met een basisbedrag, aangevuld met meer op maat toegesneden inkomensbeleid. Binnen de Participatiewet kun je de toets op inkomen en vermogen versoepelen en de inkomenssteun geleidelijk laten afbouwen naarmate mensen meer verdienen, wat bijdraagt aan een soepelere overgang van (gedeeltelijke) werkloosheid naar werk. Zo voorkomen we dat de minst fortuinlijken door de bodem van een menswaardig bestaan zakken.

Jochem Westert is beleidsmedewerker in het sociale domein. Voor het WI verscheen in 2016 van zijn hand de publicatie ‘Met opgeheven hoofd. Naar een bijstand die bijstaat.’