Antirevolutionairen verzetten zich niet zozeer tegen de vruchten van de Franse Revolutie, maar voornamelijk tegen haar ideologische karakter. Een ideologie is het tot wetmatigheid (logos) verheffen van een idee. Neem het communisme. De lens waardoor deze ideologie naar de werkelijkheid kijkt is ‘gelijkheid’. Het gevolg is dat men overal een dynamiek van ongelijkheid ziet. Naast deze analyse poneert een ideologie ook een absoluut doel voor de toekomst, in casu een heilstaat van absolute gelijkheid. 

Het probleem - en het verleidelijke - van de ideologische lens is dat zij de werkelijkheid te sterk vereenvoudigt. Ongelijkheid verklaart wellicht een deel van de geschiedenis, maar faalt als theory of everything. Ook het ideologische toekomstideaal is te rigide en miskent de menselijke natuur. Als men het probeert te verwezenlijken, is onderdrukking het gevolg. Er is immers veel brute kracht nodig om de werkelijkheid in een niet-passende mal te persen. 

Dat de Franse Revolutie en het communisme tot onderdrukking hebben geleid, is onmiskenbaar. Maar ook nu maakt ideologisch denken slachtoffers. Denk aan de tienduizend gezinnen die door de staat in armoede zijn gebracht. Het doel was het vergroten van de arbeidsparticipatie van vrouwen (i.e., gelijkheid bevorderen). Dat dit niet paste binnen het complexe belastingstelsel en daardoor zeer nadelige gevolgen zou hebben voor een specifieke groep gezinnen, werd genegeerd. De veroorzaakte armoede was vanuit ideologisch perspectief collateral damage. 

Christelijk-sociale politiek – of, zo men wil, christendemocratie – is in navolging van Groen anti-ideologisch. Het gelooft niet in de maakbaarheid van mens en samenleving, doet niet aan blauwdrukken en wil die al helemaal niet afdwingen. Het wil juist recht doen aan de gegeven orde, door tradities en gemeenschappen te laten floreren. 

Toch is de politieke stroming die zich christelijk-sociaal noemt niet vanzelfsprekend immuun voor de ideologische verleiding. Het is niet uit te sluiten dat waarden als barmhartigheid of rentmeesterschap verabsoluteerd worden, ten koste van andere waarden. Denk aan het immigratievraagstuk, armoedebestrijding of klimaatbeleid. Een ideologische blikvernauwing bij deze vraagstukken kan ten koste gaan van de stabiliteit en de sociale structuur van de politieke gemeenschap. Waakzaamheid is dus gepast. Want linksom of rechtsom leidt ideologie altijd tot brokken. 

Jurian van der Bijl is beleidsmedewerker Financiën en Europese Zaken bij de Tweede Kamerfractie van de ChristenUnie.