Een begin van een antwoord vinden we in het boek Morality: Restoring the Common Good in Divided Times, van de onlangs overleden rabbi Jonathan Sacks. Daarin beschrijft hij hoe sinds de jaren ’60  in westerse democratieën het ‘wij’ plaatsmaakte voor het ‘ik’. De gemeenschappelijke moraal verdween. Ethiek werd uitbesteed aan markt en staat. De consequenties hiervan zijn een destructieve politieke cultuur en toenemend cynisme in de samenleving. Is er nog hoop? 

Sachs is niet pessimistisch. Hij schrijft: culturen kunnen ook weer terug schuiven van het ‘ik’ naar het ‘wij’. Daarvoor kunnen we gebruik maken van het beproefde concept van het verbond. Een verbond verenigt mensen in een morele gemeenschap. Door een verbond te sluiten respecteren we elkaars eigenheid en nemen we verantwoordelijkheid voor het geheel.

Wat kunnen politici met een verbond? 

Ten eerste moeten politici taal vermijden die past bij het contract. Een contract draait immers om de belangen van individuen (ik), terwijl een verbond juist over relaties (wij) gaat. Laten we dus geen regeerakkoorden meer sluiten maar regeerverbonden. Verbondsrelaties verenigen, scheppen verantwoordelijkheid en hebben de potentie om onze cultuur te veranderen.

Ten tweede moeten politici zich richten op wat wij gemeenschappelijk hebben. Een regeerverbond zou bijvoorbeeld kunnen beginnen met de morele uitgangspunten die de partijen delen. Deze preambule kan politici en de samenleving bij elkaar kunnen houden in tijden van morele crisis.

Ten derde moeten politici op zoek gaan naar nieuwe manieren om gemeenschappen zoals gezinnen, vrijwilligersorganisaties en andere maatschappelijke verbanden te versterken. Dat betekent meer ruimte voor de gemeenschap en minder heilloze beloften van de staat. In verbonden hoeft bovendien niet alles in detail te worden vastgelegd zelfs niet voor belangrijke zaken zoals de ‘voltooid’ leven wet. De tekst van een regeerverbond kan dus ook een stuk korter.

Door de uitbesteding van de moraal aan de markt en staat is de morele verantwoordelijkheid van gemeenschappen ondermijnd.

We hebben een lange weg te gaan en veel wonden om te genezen, maar de weg van het verbond biedt hoop. Laat we een eerste stap zetten door geen regeerakkoord te sluiten, maar een verbond.

Joost Schroevers is Fellow van het WI en actief lid van de ChristenUnie. In het dagelijks leven werkt hij als politiek adviseur voor Michiel Grauss (wethouder gemeente Rotterdam).

Elke maandagmiddag verschijnt op deze plek een nieuwe column van een van onze columnisten. Na de zomer staan deze columns in het teken van de formatiebesprekingen. Eerder verschenen de columns Geen grotere gemeenten graag van Laurens Wijmenga en Een betrouwbare overheid? Verhoog de belastingen! van Jan Dirk Stam. Met deze columns faciliteert het Wetenschappelijk Instituut het partijdebat. De columns zijn op persoonlijke titel.