Hoe funderen we keuzes in onze pluralistische samenleving waarin variatie in overtuigingen, mogelijkheden en gedrag almaar toenemen? Terwijl filosofen vaak met abstracties en nieuwe taalvondsten hun verhaal vertellen, zonder iets aan een oplossing bij te dragen, wijst Gabriel van den Brink met zijn jongste boek op eeuwenoude, alledaagse wijsheden. 

De meest fundamentele en universele basisregel voor menselijke interactie is wederkerigheid. Zelfs de natuur voldoet aan dit beginsel. Als wij goed voor haar zorgen, zorgt zij goed voor ons. Het is ook de basisregel voor opvoeding en leiderschap. Gedraag je zoals je wilt dat anderen zich gedragen. Hoe zou een partijprogramma eruitzien dat volgens dat begrip consequent wordt uitgewerkt? Zijn er inzichten die de kloof tussen droom en daad overbruggen en ook politieke richting geven? Van den Brink heeft er een aantal gevonden. Hij stelt vast dat de eisen die deze tijd aan ons denken en handelen stelt op gespannen voet staan met oud gedrag dat nog doorwerkt. Als we dit inzien, kunnen we problemen van groeiende ongelijkheid, uitputting van de aarde, geopolitieke spanningen en toenemende mentale problemen en stress beter aanpakken. De overwaardering van allerlei vormen van innovatie en het gebrek aan aandacht voor tradities is daarbij een belangrijk thema. Dit lijkt mij een goed uitgangspunt voor een gesprek over verrijkende woke-ontwikkelingen en achterhaalde woke-thema’s. Denk aan de traditie van Zwarte Piet die we terecht hebben losgelaten vanwege sterke associatie met het slavernijverleden. Bij doorgeslagen genderissues kunnen we vraagtekens plaatsen. Verregaande ontkenning van verschillen tussen mannen en vrouwen levert geen vrijheid op maar verwarring. 

Denken en doen vormen een collectieve én hoopvolle opgave. Iedereen kan vanuit eigen kring bijdragen aan sociale, natuurlijke, culturele, geestelijke en (geo)politieke duurzaamheid. Om deze duurzaamheidsbewegingen goed te richten introduceert van den Brink vijf bronnen waarmee we uitwassen van de moderniteit kunnen beantwoorden: gemeenschap; gezag; geschiedenis; grenzen van de aarde; geloof. Hoe vinden we met elkaar de dynamiek in ons persoonlijk leven en in onze instituties om deze vijf G’s te realiseren? Van den Brink formuleert het begin van dat antwoord. De mens is een wezen dat de werking van wederkerigheid in de hele wereld wil kunnen waarnemen. De politieke leider die bij actuele vraagstukken deze werking concreet kan vertalen zal velen aanspreken. 

N.a.v. Gabriël van den Brink, De actualiteit van het Archaïsche, tegen de moedeloosheid van de modern tijd (Amsterdam: Prometheus, 2025).

Anke Griffioen is schoendetaillist in Amsterdam en Rotterdam en heeft daarnaast een praktijk voor wijkontwikkeling. Ze ondersteunt de ChristenUniefractie in Rotterdam.