Op het partijcongres van de ChristenUnie presenteerde het Wetenschappelijk Instituut de digitaliseringsvisie. Deze visie is bedoeld als ondersteuning voor debat en besluitvorming over digitaliseringsvraagstukken en bevat een aantal toegankelijke casussen die helpen om hierover na te denken.

De visie benadert digitalisering op een waardevolle manier vanuit christelijk denken over techniek. Op basis van de ChristenUnie beginselverklaring worden relevante waarden geselecteerd die samen een 'waardenmeetlat' vormen die langs een vraagstuk gelegd kan worden. Zo wordt geïllustreerd hoe een waardenafweging eruit kan zien.

Voormalig partijleider Gert-Jan Segers gebruikte graag het woord ‘Gideonsbende’ om de fractie in Den Haag aan te duiden. Het slechte nieuws is dat de associatie met de ChristenUnie wellicht een beetje is uitgewerkt sinds Forumleider Baudet in februari zijn boek De Gideonsbende uitbracht. Maar er is ook goed nieuws: er is een ander persoon uit de Bijbel die de ChristenUnie en de Haagse fractie kan inspireren. Ik heb het over Joab.

Wat wil China en moeten we er bang voor zijn? Dat zijn de vragen die Clingendael China-expert Frans-Paul van der Putten het meest over China krijgt. Die vragen hebben alles te maken met de rol die China op het wereldtoneel speelt. Het land is bijvoorbeeld vaak bepalend voor de uitkomst van stemmingen in de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Hoewel we ook willen weten wat China wil en of we er bang voor moeten zijn, proberen we een stap verder te gaan en uit te komen bij waarom China doet wat het doet in de internationale betrekkingen. Een deel van het antwoord ligt in de geschiedenis gelooft Van der Putten, en dus schreef hij een boek over de geschiedenis van buitenlandse invloed op China en de Chinese reactie daarop.

Ze hadden elkaar nog nooit gesproken over het thema SmartCities, maar blijken als wethouder van Zwolle en de raadslid in Apeldoorn even enthousiast en gedreven om daar in hun steden werk van te maken. Michiel van Willigen en Jarin van der Zande zoeken hoe slimme techniek het leven in de stad beter maakt. Het gaat daarbij om het concept SmartCity, waarbij via het verzamelen van allerlei gegevens (data) de stad bestuurd kan worden. Dat kan met infrastructuur en toezicht, maar ook op het gebied van democratisering in het sociale domein zijn toepassingen mogelijk. Vanaf het begin meedoen is volgens hen niet alleen handig, maar niets minder dan een roeping voor een ChristenUniepoliticus.

Met 124 tegen 26 stemmen sprak de Tweede Kamer in september dit jaar uit: Nederland is géén corrupt land. Het was een reactie op Wilders’ bijdrage aan de Algemene Beschouwingen waarin de toestand van Nederland somber afgeschilderd werd: de rechtsstaat zou failliet zijn, het land corrupt en willekeur zou regeren. Het is goed dat de meerderheid van de Kamer daar anders over denkt, maar zoiets wordt natuurlijk niet per motie bepaald. De overheid blijkt soms helemaal niet betrouwbaar richting haar burgers - en tegelijk is dat precies wat te verwachten valt.

Instituut Publieke Waarden doet het allemaal: mensen uit de problemen helpen, onderzoeken hoe die zijn ontstaan en in gesprek gaan met overheden om systemen te verbeteren. We spreken oprichter Albert Jan Kruiter over het thema ‘betrouwbare overheid’. Zijn conclusie is een sombere: overheid en burger hebben wederzijds onrealistische verwachtingen van elkaar. Hoewel kritisch op de rol van de Tweede Kamer, ziet hij toch een glansrol weggelegd voor de Kamer in het oplossen van veel problemen: “Schaf eindelijk die toeslagen af.”

Een betrouwbare overheid begint bij betrouwbare overheidsfunctionarissen. In de politiek begint het bij integere politici. In haar lectoraat aan de Hogeschool Saxion onderzoekt dr. Willeke Slingerland integriteit in het openbaar bestuur. Bij het schrijven van haar proefschrift ontdekte ze dat het denken over integriteit niet aansluit bij integriteitskwesties in de praktijk. Integriteit in netwerken is een stuk ingewikkelder dan het bijhouden van een geschenkenregister. Jezelf kunnen aankijken in de spiegel is geen garantie voor integriteit. ‘Je hebt als politicus recht op moreel beraad’, vindt Slingerland, en voor politieke partijen ziet ze de plicht om hun politici daarin te begeleiden.

De vermogensongelijkheid in Nederland blijkt steeds weer groter dan gedacht, al blijft het gissen omdat niet alle vermogen in beeld is. De rijkste 0,1% heeft 16% van het totale private vermogen in Nederland. De rijkste 10% bezit zo’n 60% van het private vermogen. Fijn voor hen, kun je dan denken. Of als je zelf zo’n fortuin hebt: fijn voor mij. Er zijn denkers die beargumenteren dat alleen armoede een probleem is. Als iedereen een fatsoenlijke levensstandaard heeft, maakt de verdeling verder niet meer uit en is vermogensongelijkheid geen probleem, zeggen zij. Prof. dr. Ingrid Robeyns denkt daar heel anders over. De van oorsprong Vlaamse politiek filosoof schreef er een boek over, waarover we in gesprek gaan. “Een pamflet”, zegt ze er zelf van. Daarin stelt ze: niet alleen armoede is een probleem; er zitten ook persoonlijke en maatschappelijke nadelen aan het bestaan van extreme rijkdom.

Econoom Lans Bovenberg heeft een positieve kijk op de dingen: 80% gaat goed. Met die visie beziet hij het huidige belastingstelsel, Nederlandse bedrijven en gelukkig ook de belastingvisie van de ChristenUnie die we hem voorlegden. Dat neemt niet weg dat hij wel wat ideeën heeft over hoe het moet met die overige 20%. Moeiteloos schakelt hij van fiscale details naar bredere cultuurkritiek. Bovenbergs uitgangspunt is het vertrouwen dat er een goede God is die het goede met ons voorheeft. Voor de economie ziet hij de taak om een veilig kader te scheppen waarin mensen ook in vertrouwen met elkaar kunnen samenleven.

Als het woord maakbaarheid valt, is het vaak als politiek retorisch scheldwoord. Dr. Robert van Putten schreef zijn proefschrift De ban van beheersing rondom die term. Het beeld van maakbaarheid als liberale kritiek op links beleid is hem te makkelijk. In zijn definiëring is maakbaarheid een term die uitdrukking geeft aan het ideaal van beheersing. Daarbij hoort een levenshouding die draait om het in de greep krijgen van maatschappelijke problemen met als doel om tragiek en leed uit te bannen en om geluk te realiseren. Dat gaat samen met een technische benadering. De wereld en maatschappelijke problemen worden dan gezien als een machine, een ding dat we op technische wijze in de greep kunnen krijgen. In dit gesprek gaan we in de spiegel kijken die Van Putten politiek en bestuur voorhoudt. Hoe staat het met het beheersingsstreven in onze partij?

Met iets tussen interesse en bevreemding las ik het interview met Rebecca Gomperts, oprichter van Women on Waves en door Time Magazine uitgeroepen als invloedrijk baken van hoop (Trouw, 25 september). In het interview wordt gesproken van een conservatieve golf in het denken over abortus. Dat is bijvoorbeeld zichtbaar in de VS van president Trump, waar in sommige staten het recht op abortus ter discussie staat.

Het lijkt erop dat in de parlementaire ondervraging over de ongewenste beïnvloeding uit onvrije landen de rechtsstaat soms als synoniem gezien wordt voor de wat vage frase ‘hoe we met elkaar in dit land leven’. Dat is niet alleen slordig, het is schadelijk voor het juiste functioneren van die geliefde rechtsstaat.

Abraham Kuyper was een man met vele gezichten. Hij was predikant, politicus, hoogleraar, journalist, organisator. Zijn erfenis is ongekend groot en honderd  jaar na zijn dood vormt zijn werk voor velen nog steeds een bron van inspiratie voor hun handelen. Ook de ChristenUnie weet zich aan hem schatplichtig. Maar zijn we wel goede erfgenamen? Wat maakte Kuyper zo succesvol? En was hij nou een populist of toch niet? We gingen hierover in gesprek met Johan Snel, die naast zijn proefschrift over Kuypers journalistiek, ook werkt aan een nieuw historisch portret van Kuyper.

Ron van der Spoel was predikant en raadslid in Amersfoort. Nu woont hij in Limburg en preekt hij in plaats van voor 1400 mensen, voor veertien mensen. Bij het leertraject persoonlijke leiderschapsontwikkelingstraject The Undefended Leader, gebaseerd op het gelijknamige boek van Simon P. Walker (2011) leerde hij iets dat hij politici van de ChristenUnie ook gunt: leading with nothing to lose. Want het veiligstellen van je positie kanten koste gaan van wat echt belangrijk is.

‘Vertraging is de weg vooruit’, schreef  WI-directeur Wouter  Beekers in een essay voor NRC Handelsblad afgelopen zomer. In eenbezorgde analyse over onze prestatiecultuur verwees hij naar de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter. Van zijn hand verscheen de bestseller Borderline times en recent De kunst van het ongelukkig zijn. Op verzoek van de redactie reisde Beekers af naar Antwerpen, waar hij De Wachter in zijn behandelkamer sprak over de roeping voor de politiek in een overhaaste samenleving.

Even gechargeerd: er zijn mensen die bang zijn dat onze cultuur ten onder gaat (aan islamisering bijvoorbeeld) en er zijn mensen die bang zijn dat de wereld door klimaatverandering onleefbaar wordt. Er zijn ook nog de pechvogels die bang zijn voor allebei; mijn indruk is dat die soort er niet zoveel is. Misschien is ons brein maar bedraad voor één doemscenario tegelijk.

Dat de verduurzamingsagenda nooit los mag worden gezien van sociale rechtvaardigheid, daarover lijken alle politici het eens. Maar dat is eigenlijk pas sinds kort. De jonge en geëngageerde wetenschapper Shivant Jhagroe pleit al sinds 2010 voor een integrale benadering van klimaat en sociale rechtvaardigheid. Vanuit zijn wetenschappelijke analyses bekritiseert hij de macht en vraagt hij aandacht voor kwetsbaarheid. Jhagroe roept de politiek op om leiding te nemen, en te werken aan samenhangende oplossingen.

Zonder lokaal draagvlak geen daadkrachtig klimaatbeleid: dat blijkt bij de zoektocht naar plekken voor windmolens in de provincie Utrecht. Het vlakke polderlandschap van Soest leent zich er prima voor, maar het Soester coalitieakkoord voor 218-222 is duidelijk over windmolens: “niet in onze polder”. Harrie Dijkhuizen, wethouder voor de ChristenUnie in Soest, en Arne Schaddelee, fractievoorzitter in de Utrechtse Staten, kruisen de degens in een gevecht tegen (en voor) windmolens.

Het vorige kabinet vroeg staatscommissie Remkes na te denken over de houdbaarheid van het parlementaire stelsel. In de afbakening van het rapport stelt de staatscommissie dat 'het bieden van oplossingen voor onvrede over concrete resultaten van beleid of de dieperliggende oorzaken van maatschappelijke onvrede buiten haar opdracht vallen.' Begrijpelijk, maar jammer. Want als je het over het functioneren van de democratie hebt, doen onvrede over beleid of de maatschappij in het algemeen er natuurlijk wel degelijk toe.

Alex Brenninkmeijer laat graag zijn licht schijnen over de toestand van de democratie. Dat deed hij voorheen als Nationale Ombudsman en nu als hoogleraar. Brenninkmeijer is een beminnelijk man maar zijn boodschap liegt er niet om: het gaat goed met het huis van de democratie, maar minder met de bewoners van dat huis, politici en politieke partijen. Stelselwijzigingen kunnen helpen maar belangrijker nog is dat we allemaal iets meer moreel leiderschap vertonen.

Er verschijnen de laatste twee jaar zoveel boeken over de ondergang van de democratie dat het bijna een apart genre wordt. Die boeken hebben onheilspellende titels als How democracies die, De ontmanteling van de democratie en De weg naar onvrijheid. Je zou kunnen denken dat het in Nederland zo’n vaart niet loopt. Echter, de Staatscommissie parlementair stelsel concludeert in haar tussenrapportage dat het “een misvatting” en “naïef” is om te denken dat de Nederlandse democratische rechtsstaat immuun zou zijn voor gevaren van buiten en van binnen. Vervolgens stelt de commissie dat “een zichzelf respecterende democratische rechtsstaat zich [behoort] te beschermen tegen krachten die erop uit zijn hem te ondergraven”¹. Het denken hierover is in Nederland en daarbuiten in ontwikkeling, onder de noemer ‘weerbare democratie’. De kern van het concept is dat het mogelijk is gebleken om het democratische systeem te misbruiken om vervolgens de democratie af te schaffen en in te ruilen voor een autocratisch regime. De vraag voor de ChristenUnie is: zoeken we de weerbaarheid van de democratie in de samenleving zelf, of is het ook nodig die wettelijk verankeren?

Toen de Fransen in opstand kwamen tegen de Zonnekoning drong het ook tot zijn Marie Antoinette door dat er sprake leek te zijn van honger. Haar reactie: “bien, is het brood op? Laat ze cakejes eten” In lijn daarmee legde een geestig schrijver, Jonathan Miller, president Macron in de mond: “kunnen ze geen diesel betalen? Laat hen Tesla’s kopen”. In Frankrijk is de geest uit de fles en die gaat niet zomaar terug. Buitenlandse Zaken heeft het reisadvies naar onze zuideroverburen aangescherpt.

Af en toe moet je even twijfelen aan wat je altijd zeker wist. Zo’n moment had ik toen ik de Zondag met Lubach-uitzending over kernenergie keek. Tussendoor mompelde ik nog wat over straling, onze kinderen en kernafval, maar tegen het einde van het item was ik zo’n beetje om. VVD-fractievoorzitter Dijkhoff vindt het ook een goed idee. Nu wij nog? Volgens Carla Dik-Faber niet en dus zit een omslag er voorlopig niet in. Wat nu?

We gaan het over eenden hebben. Dan bent u maar vast gewaarschuwd.

Foto: Folkert Rinkema

“Nu kunnen we tatoeages zetten, straks versieren we onszelf met een staart”. In Zembla’s aflevering Dokteren met DNA zag iemand het al helemaal zitten. Filosoof en bioloog Ellen ter Gast moet altijd een beetje zuchten van zulke voorstellingen van wat gentech vermag. Het zijn praktisch onuitvoerbare ideeën die behoren tot het rijk van de sciencefiction. Waar we het wel over moeten hebben: over wat betere mensen zijn. Zijn ze mooier, slimmer, sterker? 

Jesse de Haan schreef voor het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie een maandagmiddagcolumn. Daarin betoogde hij dat de ChristenUnie in haar immigratiepolitiek rekening moet houden met de groei van de islam in Nederland. Collega-columnist Mart Keuning hoorde in die oproep Wilders’ ‘minder minder’, en vond dat niet passen bij de ChristenUnie. Columns zijn wel geschikt zijn voor het agenderen van zo’n  onderwerp, maar minder voor een verdiepend gesprek. Daarom nodigden we hen uit om dit gesprek met elkaar en ons te voeren.

Het moet wel een schitterende zomer worden. Immers: Kamerstuk vierendertighonderddriehonderdnegenenveertig is door de Eerste Kamer aanvaard; het gedeeltelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding is een feit. Het algehele verbod op gezichtsbedekking, zoals zo’n tien jaar geleden werd voorgesteld door de PVV redde het niet. Onder de noemer ‘onvrijheid tegengaan’ belandde het gedeeltelijke verbod (in overheidsinstellingen, het onderwijs en het openbaar vervoer) geruisloos in ons verkiezingsprogramma. Een winstje dus voor de ChristenUnie, de meest rechtsstatelijke partij van ’t land.

Als iemand de Europese Unie van haver tot gort kent, is het wel Caroline de Gruyter, Europacorrespondent voor het NRC. We vroegen De Gruyter wat volgens haar de verworvenheden van de EU zijn, hoe het staat met de democratie in Europa en hoe de Brexit de verhoudingen binnen de EU beïnvloedt. Discussies over Europa zijn nogal eens zwart-wit, terwijl De Gruyter in haar analyses wil laten zien dat de EU juist in grijstinten geschilderd moet worden. De EU steekt niet eenvoudig in elkaar en daarom geeft De Gruyter op korte vragen, lange antwoorden.

Net als het Nederlandse beleid staat ook het Europese ontwikkelingsbeleid in het teken van hulp en handel. De doelen van hulp en handel zijn economisch, humanitair en politiek. De Euopese Unie noemt zich graag de grootste ontwikkelingsdonor ter wereld en rekent daarbij de uitgaven van de lidstaten mee. Is Europa van waarde in de ontwikkelingssector, meer dan alleen de lidstaten? En wat zijn risico’s van Europese ontwikkelingssamenwerking? Over deze vragen ging ik in gesprek met Alexander Gentsch (EU-Cord), Evert-Jan Brouwer (Woord en Daad), Judith Sargentini (Europarlementariër GroenLinks) en Leo van Doesburg (ECPM).

Na de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen bleek de macht in Renswoude, dat elf raadszetels heeft, plotseling verschoven te zijn van het CDA en de SGP naar de ChristenUnie. Waar de ChristenUnie de periode ervoor één zetel had en als kleinste partij met de VVD en Dorpsbelang Renswoude in de oppositie zat, werd ze nu opeens met vier zetels de grootste partij. De drie zetels die de ChristenUnie erbij kreeg, gingen ten koste van het CDA en de SGP. In dit interview met lijsttrekker Sander van ’t Foort gaan we in gesprek over deze verrassende uitkomst en over zijn visie op samenwerking.

Elk leven telt, iedereen is waardevol. Mooie woorden van de ChristenUnie en vaak hoort er ook een mooie agenda bij: de bescherming van kwetsbare levens. Nu is er een groepje dat er wat dat betreft een beetje bekaaid afkomt. Met reden, maar toch goed om ze in verband te brengen met de ‘iedereen is waardevol-agenda’. Het gaat om ongeveer 170 kinderen die de pech hebben dat hun ouders gevaarlijke fundamentalisten zijn. Daar kunnen ze niks aan doen; je familie kies je niet uit tenslotte.

Mijn broer leerde me tafeltennissen. Inmiddels denk ik dat we ongeveer op hetzelfde niveau zitten. Dus soms wint hij, soms win ik. In tafeltennissen zijn we ongeveer even goed (vind ik, we gaan dat binnenkort weer eens testen op zijn verzoek). Maar vroeger, want daar hebben we het over, was ik beter in verliezen. Dat betekende dat er een bepaalde mate van tact nodig was in de gevallen dat ik won. Het al te opzichtig etaleren van overwinnaarsvreugde werd (misschien terecht) niet gewaardeerd. Het metaspel moest dus voorzichtig gespeeld worden.

De uitbreiding van vliegveld Lelystad is uitgesteld. Het is hartstikke mooi dat zulke dingen geregeld worden in Den Haag. Maar is dat nou nodig? Als je niet vliegt, is er ook geen groter vliegveld nodig. Mensen schijnen te wachten op een prijsverhoging voor ze beslissen om minder te vliegen. Alsof even naar Londen vliegen hen nu onverhoeds overkomt. Er is ook nog zoiets als eigen verantwoordelijkheid.

De arbeidsmarkt verandert voortdurend en dat beïnvloedt veel meer dan alleen het aantal werkenden en de inkomens op het loonstrookje. We vroegen hoogleraar Erik Stam en Eerste Kamerlid Peter Ester naar hun visie op deze veranderingen. Hun boodschap: we moeten vooral inventief zijn en grootser denken; en groots denken past volgens hen bij uitstek bij de uitgangspunten van de ChristenUnie.

Het Wetenschappelijk Instituut begint iets nieuws! De maandagmiddagcolumn. Elke week een prikkelende column op de WI-website door één van onze vaste columnisten. Elke week een stukje om op te kauwen. Noem het onze politieke weekopening. Vandaag de aftrap, door Mirjam Kosten.

De wereld wordt groter. Of misschien juist kleiner. Gebeurtenissen aan de andere kant van de wereld hebben invloed in Nederland en als reactie op de globalisering ontstaat er een hang naar het lokale. We vroegen hoogleraar Jouke de Vries om het begrip glokalisering te duiden. Wat betekent glokalisering voor bestuurders en wat vraagt het voor de inrichting van het bestuur? Zijn de huidige structuren werkbaar of vraagt de glokalisering om andere schaalniveaus? De Vries signaleert de opkomst van de regio, maar voorspelt dat het nog even duurt voor ‘de regio’ politiek meetelt.

Ronald van Steden schreef voor het Wetenschappelijk Instituut een essay over veiligheid. Veiligheid heeft volgens Van Steden twee kanten: een harde, juridische kant, maar daarnaast gaat veiligheid ook over verbindingen in de samenleving. Die verbinding kunnen we juist in veiligheidsbeleid wel gebruiken, betoogt hij. Daarbij is ook een rol weggelegd voor burgers. Die rol moet wel in de gaten gehouden worden, want verbinding kan ook weer voor uitsluiting zorgen.

Er wordt veel gesproken over de ‘boze burger’. Waarom is die burger boos en waarom juist nu? Volgens prof. dr. Koenis is die boosheid niet in alle gevallen verkeerd: ze kan gebaseerd zijn op reële problemen en is een product van toegenomen democratisering. Dat betekent niet dat de burger altijd gelijk heeft. Politici mogen wel wat meer terugpraten naar die burger, die wat naïef in zijn verwachtingen van politiek kan zijn.

Politieke partijen en burgers mogen idealen hebben. Maar politieke partijen hebben steeds meer de neiging om de staat als vehikel te gebruiken om hun idealen de samenleving binnen te brengen. Prof. dr. Paul Frissen houdt die staat liever op afstand.