Weblog Groen 2019-3

Migratie is een urgent thema in het politieke debat. In een globaliserende wereld krijgen we als Nederland meer en meer te maken met mensen uit andere landen en culturen die hier naartoe komen. Internationaal zijn daarover afspraken gemaakt of worden pogingen gedaan om tot nieuwe afspraken te komen. Denk aan het VN-vluchtelingenverdrag en het VN-migratiepact. Dat is echter niet zonder controverse. Hoe moeten we recht en migratie op elkaar betrekken? Kunnen we onze verhouding tot de migrant wel duiden in termen van recht? We gaan erover in gesprek met iemand wiens werk en leven in het teken van dat recht staat: hoogleraar en oud-minister Ernst Hirsch Ballin.

Het moet maar eens gezegd worden, ook binnen de ChristenUnie. We moeten toe naar minder migranten. In Nederland, in West-Europa, en eigenlijk in de hele wereld. Het is goed geweest zo. Genoeg is genoeg. We hebben er gewoon teveel van: Syriërs, Afghanen en Somaliërs. Het wordt tijd dat we ons verenigen om dit probleem voor eens en voor altijd op te lossen. En ik wil daar mijn steentje aan bijdragen.

De wereld wordt momenteel geconfronteerd met een ongekend aantal mensen die op de vlucht zijn voor oorlog of geweld. De VN spreekt van een historisch record: 72 miljoen mensen. Het lijkt er niet op dat de stroom vluchtelingen in de nabije toekomst zal afnemen. Wij, in het relatief stabiele westen, ondervinden hier nadrukkelijk de gevolgen van: grote stromen asielzoekers, maatschappelijke discussies over aantallen vluchtelingen en politieke compromissen over de wijze van opvang. Dat er een uitdaging ligt rondom de vraag ‘hoe gaan we op een goede manier om met vluchtelingen’ is wel duidelijk. In dit artikel wil ik de onderliggende aannames rondom vluchtelingenbeleid nader bezien. Dat doe ik vanuit twee perspectieven: de beroemde ‘piramide van Maslow’ en de ‘aspectenleer’ van de christelijke filosoof Dooyeweerd.

Het bewijs is overweldigend: moslimimmigranten bepalen niet zelf wie ze zijn, dat bepalen wij westerlingen voor hen. Overal in de westerse media en in het publieke debat hebben we het over moslims, discussiëren we over hen, vormen onze ideeën of karikaturen over hen en stoppen hen in hokjes en vakjes. We voeren het woord voor hen, omdat we denken dat ze dat zelf niet kunnen. Moslims bestaan als gespreksonderwerp, niet als gesprekspartners. Als christen-ethicus ben ik geïnteresseerd in de eenvoudige vraag: wat is een authentiek christelijk antwoord op dit soort destructief en mensonterend gedrag?

In azc’s en vooral uitzetcentra kom je een heftige wereld tegen waar goed of fout moeilijk te definiëren is, waar verstand strijdt met emotie en waar recht conflicteert met barmhartigheid. In detentiecentra is dat vast nog veel erger, maar daar zitten de asielzoekers opgesloten en mogen bezoekers nauwelijks binnenkomen. Als je in een uitzetcentrum of detentiecentrum werkt, kun je maar het beste de regels volgen en je niet teveel inlaten met de bewoners. Als je wel betrokken zou raken bij het wel en wee van deze asielzoekers en hen wilt helpen, schep je alleen maar verwachtingen die je niet waar kunt maken, wat leidt tot teleurstelling bij alle betrokkenen. Als gemeenteraadslid en als christen wilde ik dit grijze gebied nader onderzoeken, om te voorkomen dat ik met mijn mening klaar zou staan zonder de situatie zelf te hebben ervaren. Maar ik wilde me niet zo laten meeslepen dat ik als een vluchtelingenknuffelaar de realiteit uit het oog zou verliezen.

We zagen met eigen ogen begin mei 2015 op het Italiaanse eiland Lampedusa een overvolle vissersboot aankomen vanuit Libië. Mensen met angstige blikken in de ogen. Die dagen arriveerden er in totaal circa 200 vluchtelingen per dag op de ‘gateway to Europe’, zoals het eiland wel werd genoemd. Die zomer beleefden Nederland en Europa een historische piek in de toestroom van het aantal asiel- zoekers. Ruim een miljoen mensen kwamen naar Europa. Toen we in februari van dit jaar naar Griekenland reisden, zagen we dat de kampen op Lesbos nog steeds overvol waren. Nog steeds was er sprake van mensonterende situaties, en sommigen wachten al twee jaar op de beoordeling of ze Europa in mogen. Ondanks dat de toestroom van migranten sterk is gedaald doordat sommige Europese landen hun grenzen sloten en vanwege strenge controle aan de Turkse grens (de Turkije-deal) is de vraag nog steeds relevant hoe nu te voorkomen dat door een gebrek aan controle onze gastvrijheid op het spel komt te staan. We schetsen een richting.

Volgens het SCP-rapport ‘Christenen in Nederland’ (december 2018) zijn er inmiddels zo’n duizend zogenaamde migrantenkerken en circa een miljoen migrantenchristenen in Nederland. Deze gemeenschappen leven verspreid over het hele land, met name in de middelgrote en grotere steden, en vormen een etnisch en cultureel zeer divers geheel. Wat betekent de aanwezigheid van deze christenen vanuit de hele wereld voor de ChristenUnie? Met het project ‘Christelijk politiek denken wereldwijd’ dat in maart 2018 is gestart, werkt het Wetenschappelijk Instituut aan een publicatie rondom deze vraag. Centraal staat het verkrijgen van meer inzicht in ontwikkelingen in het politiek-maatschappelijk denken en handelen onder christenen wereldwijd en christenmigranten in Nederland. In dit artikel geef ik alvast een preview van de feedback die christenmigranten in Nederland de ChristenUnie geven, en wat wij daaruit kunnen leren om op lokaal niveau in de praktijk aan de slag te gaan om een relatie met deze gemeenschappen op te bouwen.

De klimaatcrisis en de migratiecrisis, twee grote maatschappelijke thema’s die momenteel domineren in het publiek debat. Ze hebben gemeenschappelijk dat het vraagstukken van mondiale omvang zijn. Ze overstijgen niet alleen onze landsgrenzen, maar spelen bovendien overal ter wereld. Lambert Pasterkamp, onderzoeker bij het Wetenschappelijk Instituut, schreef hierover het boek Geordende globalisering. Zijn boek wordt op 4 oktober gepresenteerd tijdens een ‘globaliseringsdebat’. Ik mocht de conceptversie van het boek vast lezen en legde de auteur een aantal vragen en leeservaringen voor.

De verrassende opkomst van Forum voor Democratie heeft tot de benodigde discussie geleid. Bijna dagelijks is de partij in de media. Het trekt de aandacht van een breed publiek. Thierry Baudet en zijn partij kunnen eveneens rekenen op sympathie en steun van christenen. Dat komt mede door zijn herwaardering van het christendom. De houding van de ChristenUnie ten aanzien van Forum voor Democratie roept daarom vragen op. Christelijke partijen kunnen in sommige opzichten van Baudet leren.

Deze zomer werden hitterecords verbroken. Her en der stemt deze opwarming mensen toch wel wat pessimistisch. Opvallend genoeg geldt dat niet voor de meeste politici. Die blijven onbekommerd optimistisch. We hebben namelijk ‘het groenste kabinet ooit’! De regeringspartijen zijn tamelijk positief over wat de Nederlandse overheid aan verduurzaming kan bewerkstelligen, of overheden wereldwijd nu meedoen of niet, en of een wereldwijde bekering van de hebzuchtige mens nu plaatsvindt of niet.

De laatste twee verkiezingen, voor de Provinciale Staten en voor het Europees Parlement, lieten een duidelijke overwinning zien voor een partij op de rechterflank, Forum voor Democratie, zij het dat het resultaat bij de Europese verkiezingen alweer iets was teruggevallen. In het kielzog van deze overwinning werd er ook een nieuwe kloof zichtbaar, namelijk tussen de Staatkundig Gereformeerde Partij en de ChristenUnie. Denk aan de afgebroken coalitie-onderhandelingen in Zuid Holland en de breuk in het Europees Parlement. In beide gevallen zag de SGP geen principiële bezwaren tot samenwerking met FvD, maar de CU wel. Wat hier zichtbaar werd als een kloof tussen SGP en CU is voor een deel vermoedelijk ook een tweespalt binnen beide partijen zelf (zij het dat bij de ChristenUnie de meerderheid duidelijk niets van FvD moet hebben, terwijl dit bij de SGP andersom is). Dit klaarblijkelijke verschil in voorkeuren roept onvermijdelijk de vraag op hoe dit verschil in inschatting zich verhoudt tot de christelijke grondslag van beide partijen.