Hoe wordt er vanuit verschillende christelijke denkstromingen aangekeken tegen internationale relaties en intergouvernementele organisaties? Simon Polinder bereidt een proefschrift voor over deze vraagstukken en redigeerde recent een bundel over dit thema. In een schriftelijk interview stellen we hem onze vragen over het christelijk realisme, het katholiek-sociaal denken en het neocalvinisme of de christelijke filosofie in relatie tot internationale politiek en samenwerking.

Het valt mij op dat we, als het gaat om migratie, nauwelijks meer ergens van opkijken. Misschien kent u die ervaring. Een stroom aan mediaberichten stelt vrijwel wekelijks situaties van overlast en onrecht tegen migranten in Europa aan de kaak. De Europese aanpak van migratie sleept zich ondertussen van de ene crisis naar de andere. Hoopvolle én ook nog eens realistische oplossingen lijken heel ver weg. 

Het Nederlandse belastingstelsel is dringend aan hervorming toe. Conflicterende ideologische posities hebben geleid tot een stelsel met tegenstrijdige, onevenwichtige prikkels en een onoverzichtelijke vormgeving met soms onrechtvaardige uitkomsten, zoals duidelijk werd bij de toeslagenaffaire. Onder het huidige kabinet is mede dankzij de ChristenUnie een beweging in gang gezet om deze problemen aante pakken. Ook is verkend hoe het belastingstelsel in de volgende kabinetsperiode structureel kan worden hervormd. Over de gewenste richting van die hervorming wordt door veel partijen nagedacht en er zal nog veel gediscussieerd worden. Om ons goed te positioneren voor deze discussie hebben we als werkgroep, samen met andere deskundigen, ideeën verkend voor een herziening van het belastingstelsel. Gaandeweg heeft deze verkenning zich verdiept tot een visie, die we hier in het kort presenteren.

Econoom Lans Bovenberg heeft een positieve kijk op de dingen: 80% gaat goed. Met die visie beziet hij het huidige belastingstelsel, Nederlandse bedrijven en gelukkig ook de belastingvisie van de ChristenUnie die we hem voorlegden. Dat neemt niet weg dat hij wel wat ideeën heeft over hoe het moet met die overige 20%. Moeiteloos schakelt hij van fiscale details naar bredere cultuurkritiek. Bovenbergs uitgangspunt is het vertrouwen dat er een goede God is die het goede met ons voorheeft. Voor de economie ziet hij de taak om een veilig kader te scheppen waarin mensen ook in vertrouwen met elkaar kunnen samenleven.

Er was eens een klein hondje dat het liefst in zijn hokje bleef, waar het droog en warm was. Soms ging hij even naar buiten om in de tuin te ravotten met zijn puppy-vriendjes. Maar wanneer er dan grote honden voorbij het tuinhek liepen, draafde hij snel terug naar zijn hok en kroop hij zo ver mogelijk naar achteren. En als de grote honden de brokjes uit zijn voerbak opaten, wat niet zelden gebeurde, kefte hij nijdig naar hen. Maar vechten? Nee, dat deed hij toch maar niet.

Ze hadden niet mijn kleur. Honderd paar ogen staarden mij aan. Honderd gezichten met één dezelfde kleur. Met neergeslagen ogen ging ik achterin zitten. Niemand die lachte of een hand gaf. Wie zouden ze denken dat ik ben? Een informant van de overheid of een blanke terrorist? Ik glimlachte maar eens vriendelijk.

Op vakantie heb ik vaak bijzondere ontmoetingen. Deze zomer trof ik op het bungalowpark bijvoorbeeld twee Duitse badgasten. Na een onschuldig praatje nam het gesprek een onverwachte wending toen het coronavirus te sprake kwam. “U laat uw kinderen toch niet inenten?” vroeg mevrouw met een indringende blik. “Informieren Sie sich!”, vermaande ze mij, waarna een lang betoog volgde over een complot van de elite. Allemaal te vinden op het internet.

“De kerk moet ook de nationaal gekleurde teksten niet laten liggen en alleen maar de universalistische lijnen willen zien.” Citaat van een theoloog. Of, ander citaat: “Lange tijd hebben we vooral - ook vanuit de bijbel - openheid, gastvrijheid en samen optrekken benadrukt. Maar als je kijkt hoe de bijbel de omgang met vreemdelingen bespreekt levert dat een veel genuanceerder beeld op.”

De coronacrisis heeft allerlei voordelen, maar één is onderbelicht. Het regeerambt wordt weer ernstig opgevat. Blijkbaar is niets minder dan een pandemie nodig om dat voor elkaar te krijgen. Want hoe anders was de sfeer slechts een half jaar geleden, op 22 augustus om precies te zijn. Plaats van handeling: Oisterwijk.

Corona-griep is geen pretje, laat ik daar helder over zijn. Het is een nare ziekte waar mensen flink beroerd van worden en zelfs aan overlijden. De crisissfeer rond dit virus is begrijpelijk en terecht. Maar crises hebben ook onverwachte goede kanten.

In de oudheid was het vaste prik. Zo tegen de lente, als de bloemetjes bloeiden, begon het te kriebelen en trokken de koningen er op uit: “Ten oorlog!” Die oorlog kon om van alles draaien: van behoud van waterbronnen tot het plunderen van de buurman. Soms wist niemand meer de echte reden.

Ze zitten overal. Een vijfde colonne van onderkruipers die stiekem onze samenleving naar de Filistijnen helpt. In spiegelende kantoortorens bedenken ze hun duistere plannen. Ze willen de wereld naar hun hand zetten, zo staat in hun geheime protocol. Iedereen is tegen ze en ze krijgen van alles de schuld. Van de afbraak van de verzorgingsstaat en het lerarentekort tot het verdwenen ‘touwtje uit de brievenbus’. We noemen ze ‘neoliberalen’. Met marktwerking vermorzelen ze de sociale structuren. Voor de mens achter de cijfers is geen aandacht meer.

Misschien ken je het wel. In the heat of the moment ontbreken de woorden. Later vallen je dan allerlei gedachten in. Had ik dit of dat maar gezegd...

Deze zomer vierde ik vakantie aan het Lauwersmeer. Voor wie dit meer niet kent: het was ooit een zeearm tussen Groningen en Friesland. In 1969 werd hij afgesloten en in één klap werd de vissersgemeenschap in het Groningse Zoutkamp afgesloten van zijn broodwinning. In optocht gingen de vissers naar Den Haag. Stoere mannen in het zondagse pak, onbeholpen met hun protestborden. De machteloosheid en boosheid stralen af van de zwart-wit foto’s in het Zoutkamper museum. Een van hen schreef een gedicht, waarin deze gevoelens voelbaar worden:

 Een van de speerpunten van het manifest Waardig ouder worden is: zet alles op alles om eenzaamheid bij ouderen te voorkomen. De nationale discussie over dit manifest krijgt op verschillende plekken een lokaal staartje. We spraken ChristenUnie-wethouders Alwin te Rietstap uit plattelandsgemeente Hardenberg en Inge Jongman uit de stad Groningen over hun voornemen om eenzaamheid onder ouderen tegen te gaan. De overheid moet zich volgens hen bescheiden opstellen in de aanpak van eenzaamheid. Bewustwording onder burgers bevorderen is een belangrijke stap. En hoewel sociale netwerken op het platteland sterker zijn dan in de stad, kan eenzaamheid op het platteland des te schrijnender zijn.

‘Opruimen is niet kiezen wat je weggooit, maar wat je wil bewaren’, zo luidt het devies van de Japanse opruimgoeroe Marie Kondo. Zo nu en dan ruimen we bij het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie onze bibliotheek op. We bladeren dan heel wat af, door vergeelde publicaties over de grote maatschappelijke vraagstukken van toen en we bedenken wat het bewaren waard is. Kernbegrippen uit de neocalvinistische traditie, zoals ‘soevereiniteit in eigen kring’ en ‘publieke gerechtigheid’, komen daarbij steeds opnieuw langs. Ze zijn al tijden het bewaren waard. Maar helpen deze neocalvinistische leerstukken ons ook in het zoeken naar antwoorden op een stijgende zeespiegel, groeiende polarisatie en de immense opgave van transitie? ‘Groen moet je doen’, houden we elkaar voor. Maar wat zou Groen ervan denken?

Alex Brenninkmeijer laat graag zijn licht schijnen over de toestand van de democratie. Dat deed hij voorheen als Nationale Ombudsman en nu als hoogleraar. Brenninkmeijer is een beminnelijk man maar zijn boodschap liegt er niet om: het gaat goed met het huis van de democratie, maar minder met de bewoners van dat huis, politici en politieke partijen. Stelselwijzigingen kunnen helpen maar belangrijker nog is dat we allemaal iets meer moreel leiderschap vertonen.

Is in een ontkerkelijkte samenleving toenadering tot het seculiere ‘mainstream’ denken wenselijk, of moeten christenen juist de confrontatie zoeken met de tijdgeest? Met deze vragen worstelen christenen in Nederland al lang. In de neocalvinistische traditie, waaruit de ChristenUnie is voortgekomen, koos men voor de confrontatie. Abraham Kuyper, voorman van de Antirevolutionaire Partij, gebruikte voor deze strategie het Griekse woord ‘antithese’, oftewel: tegenstelling. De tegenstelling die Kuyper creëerde was omstreden, ook onder protestantse christenen. Christenen zouden zich opsluiten in hun eigen organisaties, waardoor ook het evangelie voor de wereld werd afgesloten. De laatste tijd kruipen christenen daarom steeds vaker uit hun schulp en zoeken de toenadering. Er gaan zelfs geluiden op de antithese helemaal los te laten. Is dat verstandig?

Alle ouders verplicht op opvoedcursus. Met die aanbeveling wil de Taskforce Kindermishandeling misbruik en mishandeling van kinderen tegengaan. Het idee  is niet nieuw: onder het motto “Als je auto wilt rijden, heb je toch ook een rijbewijs nodig?” stelde de Rotterdamse wethouder Leonard Geluk (CDA) in 2010 voor om opvoedcursussen voor bepaalde ouders verplicht te stellen. Zijn opvolger Hugo de Jonge kreeg in 2016 landelijke bekendheid met een ander voorstel om vergaand in grijpen in de privésfeer: stel anticonceptie verplicht voor vrouwen met psychische problemen of verslavingen. Dit idee was eerder al gelanceerd door onder meer PvdA-Kamerlid Marjo van Dijken (in 2008) en kinderrechter Paul Vlaardingenbroek (in 2013). Voorstellen om de bemoeienis van de staat met het gezinsleven uit te breiden lijken steeds weer terug te keren. Maar is dit ook zinvol?

Tien jaar geleden ging de ChristenUnie voor het eerst in haar bestaan meeregeren. André Rouvoet was een van de belangrijkste architecten van dat succes. In 2010 eindigde zijn ministerschap en een jaar later verliet hij de politiek. Vanaf 2012 is hij voorzitter van de koepelorganisatie van Nederlandse zorgverzekeraars. Uiteraard volgt hij zijn partij nog steeds – zeker nu die in de formatie weer een rol van betekenis speelt. “Ik vind dat er in de aanloop naar de onderhandelingen met de ChristenUnie veel te veel aandacht is geweest voor voltooid leven”, stelt Rouvoet. Alsof alles daarvan afhangt. In dit interview kijkt hij terug op de formaties van 2003 en 2007, toen hij mocht aanschuiven namens de ChristenUnie. Bovenal evalueert hij zijn beleid als minister van Jeugd en Gezin. We zijn bijna drie kabinetten verder. Hoeveel tastbaar resultaat staat er nog overeind van zijn unieke ministerschap?

Utopieën roepen bij velen associaties op met fata morgana’s, in bloed gedrenkte revoluties en totalitaire staatssystemen. Zeker onder erfgenamen van een politieke beweging die zichzelf definieerde als antirevolutionair, worden al te idealistische visies op de samenleving al snel met meer dan een klein beetje argwaan bekeken. Een sprekend voorbeeld is de Groenlezing ‘Tegen de utopie, het Evangelie’ (2006) van Gerard den Hertog. In deze tijd van cynisme en populisme is echter ook een hartstochtelijk pleidooi te houden voor juist meer utopisch denken in christelijke politiek. Dat pleidooi wil ik op deze plek voeren.