De eerste wethouder die we spreken is Alwin te Rietstap uit Hardenberg.

Bij het aantreden van het college kopte De Stentor: ‘Hardenbergs college bestrijdt vergrijzing.’ Waarom is vergrijzing eigenlijk een probleem? | “Vergrijzing is geen probleem, maar levert wel dilemma’s op. Kijk maar naar de nationale discussie over voltooid leven en waardig ouder worden. Ouderen voelen zich maar al te vaak overbodig of tot last voor de samenleving. Daar heeft het college van Hardenberg oog voor. Temeer daar Hardenberg langzaamaan vergrijst. Tegelijkertijd willen we vooral het positieve van ouderdom benadrukken. De waarde van ouderen blijkt bijvoorbeeld bij  de herdenking van de Tweede Wereldoorlog. Toen de zoon van de verzetsheld Frits de Zwerver op een school in Hardenberg zijn levensverhaal kwam vertellen, waren de  jongeren  vanaf de eerste minuut geboeid. Die levenservaring van ouderen   mag op meer terreinen gaan meetellen. Laten we ze in de spotlights zetten!"

Ouderenbeleid gaat vaak over eenzaamheid. Speelt dat thema wel in een hechte plattelandsgemeente als Hardenberg? | “Die hechte gemeenschap is er: ‘noaberkracht’ noemen we dat hier in het Vechtdal. Maar het platteland heeft ook een andere kant. Wanneer iedereen elkaar kent kan het des te moeilijker zijn om eenzaamheid bespreekbaar te maken. Daardoor is er op het platteland veel verborgen eenzaamheid. Daarbij is het onmogelijk om in alle kleine kernen van Hardenberg hetzelfde voorzieningenniveau in stand te houden. Kinderen trekken vaak weg naar de stad. En als een partner in een verzorgingstehuis komt, betekent dit al snel een grote reisafstand voor de ander. Bovendien is het openbaar vervoer minder goed ontwikkeld dan in stedelijk gebied. Dat vergroot de kans dat iemands netwerk op latere leeftijd uit elkaar valt.”

 Hardenberggaateenouderenakkoordsluiten.Wat zal daar in staan? | “Zover zijn we nog niet. We gaan eerst de opgaven analyseren die gepaard gaan met ouderdom. Ook bekijken we welke maatschappelijke organisaties relevant zijn bij ouderenproblematiek en wat er allemaal al gebeurt. Vervolgens komen pas de oplossingen. Het akkoord moet een signaal en een startpunt zijn. We willen thema’s zoals eenzaamheid op de agenda zetten en het gesprek daarover normaliseren. Daarnaast willen we juist ook de waarde van ouderen benadrukken. De rol die het manifest Waardig ouder worden heeft gespeeld is daarbij een goed voorbeeld: de nationale trend van het aantal euthanasiegevallen lijkt eindelijk te zijn omgebogen. Het aantal euthanasiegevallen daalde in 2018 voor het eerst. Als je de waarde van ouderdom erkent, maakt dat dus echt verschil. Daarbij is de rol van de overheid overigens bescheiden: we signaleren en regisseren.”

Hoe verhoudt dit  akkoord zich tot het manifest Waardig ouder worden? “Het akkoord is een lokale vertaling van het manifest. Ik maak daarbij bewust gebruik van dezelfde taal: daarmee laat ik zien waar het akkoord vandaan komt. Het is niet de bedoeling dat het akkoord de ChristenUnie slechts wordt ‘gegund’: het moet worden doorleefd door alle partijen. Bij de formatie heeft de ChristenUnie wel aangegeven dat een ChristenUnie-bestuurder dit thema moet trekken: dat ben ik dus geworden.”

Een uitgangspunt in de Wmo is dat eerst de eigen kracht en het sociale netwerk worden aangesproken, voordat een beroep wordt gedaan op de overheid. Wat mag de overheid verwachten van familieleden (mantelzorg), de kerk, buren (noaberschap) en vrijwilligers bij de ondersteuning van ouderen? | “Ouderenbeleid gaat volgens dezelfde principes die gelden in het hele sociaal domein. Bij een signaal van eenzaamheid wordt eerst een beroep gedaan op de eigen kracht en het eigen netwerk van de oudere. Pas daarna komt de overheid in beeld. Dat is niet om burgers te pesten: als burgers er zelf of met hun netwerk uit komen is dat uiteindelijk op lange termijn een effectievere oplossing dan een interventie van de overheid. De keerzijde van deze aanpak zie ik echter ook. Bij het bezoek van Wmoconsulenten stoppen sommige ouderen hun familiefoto’s weg omdat ze denken dat ze anders geen zorg krijgen. Dat is echt niet nodig: de overheid blijft een schild voor de zwakken. Als er echt nood is neemt de overheid actie en mag dat best wat kosten.”

 Hoe kan het sociale netwerk van ouderen worden versterkt? Kan de overheid dit wel? | “Nee, de overheid kan eenzaamheid niet oplossen. De gemeente moet daarom geen al te grote broek aantrekken. De overheid agendeert, legt verbindingen, brengt partijen bij elkaar en begeleidt de zoektocht naar oplossingen. Ze heeft dus een procesrol. Bewustwording van wat er is aan activiteiten, maatjesprojecten of ontmoetingsplekken is ook al een belangrijke stap. Als mensen de weg weten te vinden naar die voorzieningen, is dat winst. En mocht blijken dat een voorziening ontbreekt, bijvoorbeeld een ontmoetingsplek voor ouderen, dan kan de overheid daarvoor de portemonnee trekken. Maar sociale problematiek is uiteindelijk niet maakbaar met actieplannen. Paul Schnabel, voorzitter van de Adviescommissie Voltooid Leven, heeft gezegd dat een gevoel van ‘voltooid leven’ kan samenhangen met eenzaamheid en beperkte sociale contacten. We moeten voorkomen dat het komt tot een doodswens. Dat moet lokaal gebeuren: lokaal wordt eenzaamheid immers concreet. Eenzaamheid gaat over onszelf en onze buren. Daarbij past ook een moreel beroep op de samenleving. Het is de taak van de overheid om mensen bewust te maken van de eenzaamheid in hun directe omgeving. We moeten meer om ons heen gaan kijken.”

DelandelijkeChristenUnievroegin 215aandachtvoorvrijwilligersnetwerkendiezingevingsvragenvan ouderenoppakken.Metelkeeurodie daarinwordtgestokenzouvolgens eenonderzoek1,4-1,6euroworden bespaardopzorgkosten.Gaandeze netwerkeneenplekkrijgeninhet ouderenbeleid?| “Dat zou goed kunnen. We zullen kerken en culturele instanties betrekken bij het ouderenakkoord. Cultuur kan namelijk ook een vorm zijn om zingevingsvragen bespreekbaar te maken.”

Naast de wethouder uit Hardenberg spreken we Inge Jongman, wethouder in de stad Groningen.

Op oudejaarsdag 2014 lanceerde u via Twitter een plan om burenbezoek verplicht te stellen. Dit naar aanleiing van een Groninger die drie jaar dood in huis lag. Zou een verplichting tot burenbezoek of mantelzorg helpen in de aanpak van eenzaamheid? Wat mag de overheid vragen van buren of familie? | “De oproep was meer een hartenkreet dan een serieus beleidsvoorstel. Ik vroeg mij af: ‘Hoe kan zoiets gebeuren in een stad  als Groningen?’ Wat mij trof was dat sommige mensen echt geen netwerk hebben. Maar er zijn wel altijd buren, zelfs al woon je op een boerderij. Buren kunnen minimaal altijd controleren of het licht bij de ander nog aan en uit gaat. Dus ik deed vooral voor een moreel ap-pel: ‘Denk om je naaste, let op je buren’. Als ChristenUnie hebben we campagne gevoerd met de slogan ‘oog voor elkaar’. Bel even aan als je jouw buren een tijdje niet hebt gezien. Kleine contactmomenten kunnen een groot verschil maken.  De overheid heeft daarbij slechts een beperkte rol in de zin dat je niet overal en altijd alles kunt signaleren. De WIJteams in Groningen vragen bij keukentafelgesprekken door als er signalen zijn van eenzaamheid. Maar de gemeente kan de eenzaamheid niet in haar eentje oplossen. De WIJ-teams komen bovendien pas in actie als mensen zich zelf melden. Er is veel schaamte over eenzaamheid; niemand steekt graag zijn vinger op met de melding “Ik ben eenzaam”. Gevoelens van eenzaamheid beperken zich ook niet tot één duidelijk aanwijsbare groep: zowel ouderen als jongeren kunnen eenzaam zijn. We hebben elkaar dus hard nodig om eenzaamheid te signaleren en vervolgens ook iets aan te doen. Overigens vind ik dat je ook een eigen verantwoordelijkheid hebt. Zorg dat je een netwerk opbouwt, zodat er mensen om je heen staan waar je bij het ouder worden een beroep op kunt doen. Daarbij zijn er altijd mensen die daar wegens een beperking niet goed toe in staat zijn. Die moet de overheid helpen bij het aangaan van sociale contacten.”

In het coalitieakkoord van Groningen is de intentie opgenomen om eenzaamheid onder ouderen (en jongeren) te verminderen. Waarom is eenzaamheid zo’n probleem in Groningen? Ziet u daarbij verschil tussen de stad Groningen en ‘de ommelanden’? | “In Groningen voelt 43% van de mensen zich eenzaam. Er zijn inderdaad flinke verschillen tussen de stad en de dorpen. In dorpen worden veel voorzieningen met een sociale functie, zoals de dorpshuizen en sportverenigingen, gedragen door bewoners. De overheidsbemoeienis is daar minder maar het verschilt ook per dorp hoeveel mensen actief zijn voor de gemeenschap. Ook in de stad verschilt het. In de ene wijk zijn veel bewonersinitiatieven die zichzelf redden. Maar waar voorzieningen niet vanzelf tot stand komen, daar moet de overheid helpen om deze voorzieningen te creëren. Ontmoeting is namelijk cruciaal. Eenzaamheid kan in dorpen echter  wel sterker gevoeld worden. Vaak wonen mensen er lang op één plek. Als je niet bent aangesloten bij lokale sociale netwerken, voel je je al snel buitengesloten. En als iemand sociaal niet kan meekomen is het oordeel van de omgeving vaak hard.”

Wat betekent dat voor het ouderenbeleid? | “Ik ben pas recent gestart als dorpswethouder van Ten Boer. Dit dorp is (net als Haren) na de herindeling samengegaan als nieuwe gemeente Groningen. Ik heb daarom nog geen goed beeld van het lokale ouderenbeleid. Wel ben ik getroffen door de kracht van het maatschappelijk middenveld. Kortgeleden heb ik vrijwilligers uit Ten Boer en omstreken uitgenodigd om in de skybox naar FC Groningen te kijken. Als je hoort hoeveel mensen komen op de activiteiten die ze organiseren, dan zijn dat getallen waar we als Stadjers jaloers op kunnen zijn. Als één op de tien inwoners deelneemt aan een gezamenlijke maaltijd in Ten Post, is dat een geweldig resultaat. 

U bent actief geweest bij Stichting Present. Wat kunnen we verwachten van vrijwilligersorganisaties in de aanpak van eenzaamheid (en wat niet)? | “Vrijwilligersorganisaties als Present zie ik als een laatste strohalm voor mensen zonder netwerk, geld of gezondheid. Zo was ik laatst via Present bij iemand die drie jaar geen bezoek had gehad en enorm blij was dat er eindelijk iemand langs kwam. Enerzijds schrik je van zo’n situatie, maar anderzijds maakt het ook dankbaar. Je maakt als vrijwilliger in die situaties echt het verschil! Vrijwilligersorganisaties spelen op deze manier een belangrijke aanvullende rol bij de aanpak van eenzaamheid. Hierbij denk ik aan ook sportverenigingen, culturele verenigingen en vrijwilligersorganisaties als Present. Maar los van organisaties: ik zie ook mensen die opstaan in hun eigen wijk en bijvoorbeeld zorgen voor vervoer van ouderen naar het winkelcentrum. Of gezamenlijk de schouders zetten onder het verwijderen van zwerfafval. En ook kerken zijn steeds meer gericht op het van betekenis zijn in de samenleving. Vrijwilligers zijn wat mij betreft het goud van onze samenleving. We mogen enorm dankbaar zijn voor al die vrijwilligers die Nederland rijk is. En ik bespeur ook dat het aantal vrijwilligers toeneemt: mensen willen van betekenis zijn voor de ander en zoeken zingeving in vrijwilligerswerk. Ik zie allerlei mooie verbindingen ontstaan.”

In veel gemeenten zijn ontmoetingsplekken, zoals buurthuizen, wegbezuinigd. Welke rol spelen ontmoetingsplekken bij de aanpak van eenzaamheid? | “Ontmoeting willen we graag faciliteren, daar bezuinigen we als Gronings college zeker niet op. Een sterke samenleving is een samenleving met sociale cohesie. Kerken, bibliotheken, buurten dorpshuizen, sportverenigingen vervullen een belangrijke sociale functie. Onze WIJ-teams zijn zo verspreid dat er altijd eentje in de buurt is. Daarnaast willen we ontmoeting in de openbare ruimte stimuleren door het plaatsen van bankjes, speeltuinen en voldoende openbaar groen. Groenvoorziening en bankjes nodigen bovendien uit tot beweging. Ook is het zaak om per wijk de samenstelling van de woningvoorraad onder de loep nemen. Het moet voor ouderen mogelijk worden om in de wijk te blijven wonen, zodat hun netwerken in stand blijven. Dat kan door het bouwen van verschillende soorten woningen, zoals gelijkvloerse huizen voor ouderen. Dit moet zijn weerslag krijgen in de prestatieafspraken die de gemeente maakt met woningbouwcorporaties. Maar ook het bouwen van meergeneratiewoningen; zodat oud en jong elkaar kunnen ontmoeten en helpen.Ten slotte willen we de toegankelijkheid van de binnenstad voor ouderen verbeteren door het waarborgen van de veiligheid, toegankelijkheid en uitstraling van de openbare ruimte. Dat betekent dat we de principes van stimuleren van ontmoeting, toegankelijkheid (minder “obstakels”), ruimte voor voetgangers en fietsers, vergroening en terugdringen geparkeerde auto’s leidend laten zijn. Er is sowieso al minder verkeersdrukte omdat de bussen deels niet meer door het centrum en we venstertijden hebben voor bezorging. Zo verlagen we de drempel voor ouderen om de stap naar buiten te nemen en sociale contacten te onderhouden. Want de aanpak van eenzaamheid begint bij ontmoeting.”

Personalia
Alwin te Rietstap is wethouder in de gemeente Hardenberg namens de ChristenUnie. Hij heeft onder meer gezondheid, zorg en Wmo in zijn portefeuille.

Inge Jongman is wethouder in de gemeente Groningen namens de ChristenUnie. Ze heeft onder meer zorg, welzijn en dorpenbeleid in haar portefeuille.