Weblog Groen 2020-3

Nederlandse gemeenten spelen via de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, Participatiewet en de Jeugdzorg een grote rol in het leven van veel kwetsbare mensen. De coronacrisis zal naar verwachting een flinke impact hebben op de financiële situatie van gemeenten. Dalende inkomsten en stijgende uitgaven zetten hen het water aan de lippen. In dit artikel blikken we terug op de financiële crisis van 2008 tot 2013, bespreken we samen met (oud-) wethouders de mogelijkheden voor gemeenten om met bezuinigingsopgaven om te gaan en onderzoeken we hoe daarbij de ondersteuning voor (economisch) kwetsbaren gewaarborgd kan worden.

De vermogensongelijkheid in Nederland blijkt steeds weer groter dan gedacht, al blijft het gissen omdat niet alle vermogen in beeld is. De rijkste 0,1% heeft 16% van het totale private vermogen in Nederland. De rijkste 10% bezit zo’n 60% van het private vermogen. Fijn voor hen, kun je dan denken. Of als je zelf zo’n fortuin hebt: fijn voor mij. Er zijn denkers die beargumenteren dat alleen armoede een probleem is. Als iedereen een fatsoenlijke levensstandaard heeft, maakt de verdeling verder niet meer uit en is vermogensongelijkheid geen probleem, zeggen zij. Prof. dr. Ingrid Robeyns denkt daar heel anders over. De van oorsprong Vlaamse politiek filosoof schreef er een boek over, waarover we in gesprek gaan. “Een pamflet”, zegt ze er zelf van. Daarin stelt ze: niet alleen armoede is een probleem; er zitten ook persoonlijke en maatschappelijke nadelen aan het bestaan van extreme rijkdom.

Econoom Lans Bovenberg heeft een positieve kijk op de dingen: 80% gaat goed. Met die visie beziet hij het huidige belastingstelsel, Nederlandse bedrijven en gelukkig ook de belastingvisie van de ChristenUnie die we hem voorlegden. Dat neemt niet weg dat hij wel wat ideeën heeft over hoe het moet met die overige 20%. Moeiteloos schakelt hij van fiscale details naar bredere cultuurkritiek. Bovenbergs uitgangspunt is het vertrouwen dat er een goede God is die het goede met ons voorheeft. Voor de economie ziet hij de taak om een veilig kader te scheppen waarin mensen ook in vertrouwen met elkaar kunnen samenleven.

Als het woord maakbaarheid valt, is het vaak als politiek retorisch scheldwoord. Dr. Robert van Putten schreef zijn proefschrift De ban van beheersing rondom die term. Het beeld van maakbaarheid als liberale kritiek op links beleid is hem te makkelijk. In zijn definiëring is maakbaarheid een term die uitdrukking geeft aan het ideaal van beheersing. Daarbij hoort een levenshouding die draait om het in de greep krijgen van maatschappelijke problemen met als doel om tragiek en leed uit te bannen en om geluk te realiseren. Dat gaat samen met een technische benadering. De wereld en maatschappelijke problemen worden dan gezien als een machine, een ding dat we op technische wijze in de greep kunnen krijgen. In dit gesprek gaan we in de spiegel kijken die Van Putten politiek en bestuur voorhoudt. Hoe staat het met het beheersingsstreven in onze partij?

Het gaat niet lekker. De Nederlandse, Europese en globale economieën storten in waar je bijstaat. Rusland en China liegen over de coronadoden. Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse regeringen nemen niet eens niet moeite. De Verenigde Staten vieren elk nieuw geval als een overwinning. Of althans, zo leek Trump ’t te zien. Wat nu? Het RIVM, de minister-president, de virologen van het UMHCR, de complottheoretici op internet, tante Jannie op verjaardag en de pizzakoerier op de hoek: iedereen weet hoe ’t moet.

Waar visie ontbreekt, gaat een volk ten gronde. De vertalingen verschillen wat, maar zo ongeveer houdt Salomo het ons voor in zijn Spreukenboek. Onze eigen staatsman Mark Rutte heeft wat minder op met dat idee van visie. Een visie is wat hem betreft de olifant in de kamer die het zicht belemmert. Die dus – als we even verder redeneren – maar beter door de dierenbescherming kan worden gesedeerd en opgesloten. Toch lijken hij en anderen nu toch wel een beetje bezig met visie: visie op hoe we corona onder controle krijgen en houden en visie op de lessen uit de ingrijpende periode die achter ons ligt.

Met het ‘flatten the curve’ werden wiskundige modellen even voorpaginanieuws. Opeens zag je overal het plaatje met een steile, korte coronapiek (COVID-19) en de gespreide golf die onder de kritische lijn van beschikbare IC-capaciteit bleef. In één keer was duidelijk wat de maatregelen beoogden. De experts die regeringen bijstaan in het tegengaan van corona, gebruiken modellen om de meest effectieve maatregelen te kunnen bepalen. In de politieke praktijk wordt er veel vaker met modellen gewerkt. In dit artikel proberen we antwoord te geven op de vraag wat modellen wel en niet kunnen en hoe we ze zo verstandig mogelijk kunnen gebruiken. Dit illustreren we aan de hand van corona, maar deze vraag is natuurlijk ook van toepassing op andere complexe vraagstukken waarbij modellen gebruikt worden.

Wie het tien jaar geleden over economische ongelijkheid had, werd al snel versleten voor marxist. Maar dankzij de Franse econoom Thomas Piketty is het thema weer helemaal terug van weggeweest. De exemplaren van zijn boek Kapitaal in de 21ste eeuw, waarin hij zijn zorgen uit over een alsmaar groeiende vermogens- en inkomensongelijkheid, gingen als warme broodjes over de toonbank. Ook in ons land trad de ‘rockstar-econoom’ op voor volle zalen en was hij, op uitnodiging van Jesse Klaver, te gast in de Tweede Kamer. Kortgeleden verscheen het vervolg op zijn bestseller: Kapitaal en ideologie. Dit boek heeft een meer historische insteek en gaat over de verhalen en ideologieën die ongelijkheid rechtvaardigen en in het verleden hebben gerechtvaardigd. Over de bijdrage van het christelijk denken worden we bij Piketty niet veel wijzer. Vandaar de vraag: wat is het christelijke verhaal over economische ongelijkheid?

Het Nederlandse belastingstelsel is dringend aan hervorming toe. Conflicterende ideologische posities hebben geleid tot een stelsel met tegenstrijdige, onevenwichtige prikkels en een onoverzichtelijke vormgeving met soms onrechtvaardige uitkomsten, zoals duidelijk werd bij de toeslagenaffaire. Onder het huidige kabinet is mede dankzij de ChristenUnie een beweging in gang gezet om deze problemen aante pakken. Ook is verkend hoe het belastingstelsel in de volgende kabinetsperiode structureel kan worden hervormd. Over de gewenste richting van die hervorming wordt door veel partijen nagedacht en er zal nog veel gediscussieerd worden. Om ons goed te positioneren voor deze discussie hebben we als werkgroep, samen met andere deskundigen, ideeën verkend voor een herziening van het belastingstelsel. Gaandeweg heeft deze verkenning zich verdiept tot een visie, die we hier in het kort presenteren.