Ondanks het feit dat in mei 2021 door het KNMI het signaal werd afgegeven dat de droogte voorbij was, blijkt de achterliggende problematiek veel structureler dan zo’n mededeling suggereert. Het tij kan dan ook zomaar weer keren. De 17e  juni 2021 bleek de warmste 17e  juni ooit in Nederland gemeten. Nog geen maand later wordt het nieuws gedomineerd door de overstromingen in Zuid-Limburg, België en Duitsland. Tot nog toe lijkt 2021 de reeks van droge jaren te doorbreken, maar daarmee zijn de problemen nog lang niet opgelost.

Zodra het in het voorjaar weer warmer wordt en er een drogere periode aanbreekt, laait de discussie op, hoe en waar we onze schaarse bronnen het beste kunnen inzetten. Drinkwaterbedrijven roepen op om zuinig om te gaan met drinkwater en geen zwembadjes meer te vullen of tuinen te sproeien. Een deel van Nederland ligt dan aan het infuus van onze zoetwaterbronnen waarbij we vanuit de grote rivieren en het IJsselmeer via stelsels van kanalen, sloten, pompen en sluizen het water op veel plaatsen weten te brengen. Een minder zichtbaar gevolg van de droogte is de schade aan funderingen van bebouwing door rottende paalkoppen of inklinkende bodems. Daarnaast zorgt een stijgende zeespiegel ervoor dat de invloed van zout water steeds verder landinwaarts doordringt via het grondwater en via de mondingen van rivieren en sluizen aan de kust. Daardoor treedt verzilting op. In het centrale deel van Nederland kunnen we met de wateraanvoer voorkomen dat waterpeilen te veel dalen. Tegelijkertijd duwen we daarmee de verzilting vanuit de kust een beetje terug. We kunnen de gevolgen niet overal beperken. Vooral op de hoge zandgronden in Zuid- en Oost-Nederland, maar ook in delen van Zeeland zijn geen alternatieven beschikbaar en als je dan onvoldoende zoet water tot je beschikking hebt, kan de oogst zomaar mislukken of verdroogt de natuur. De droogte kent veel gezichten.

Sluipmoordenaar | Droogte is een sluipmoordenaar. René Didde beschrijft het treffend in zijn boek Nederland Droogteland. Ze komt geleidelijk, maar is vervolgens ongemerkt alom aanwezig en richt enorme schade aan. Didde onderscheidt vier soorten droogte: (1) klimatologische droogte door meer verdamping dan neerslag waardoor een neerslagtekort ontstaat. Daarop volgt (2) de agrarische droogte die erin bestaat dat vooral de toplaag van de bodem steeds meer uitdroogt. Dat leidt vervolgens tot (3) de hydrologische droogte of grondwaterdroogte als door een langduriger neerslagtekort de grondwaterspiegel daalt. De laatste vorm van droogte die Didde noemt is (4) de sociaaleconomische droogte die kan ontstaan ten gevolge van de keuzes die gemaakt worden in de verdeling van het schaarse water.

Oorzaken | Het klimaat verandert: De oorzaak van droogte is in de eerste plaats de verandering van het klimaat. Mondiaal wordt het warmer. In de eerste plaats merken we dat doordat de grond uitdroogt ten gevolge van het neerslagtekort. Dit ontstaat als er meer water verdampt dan er valt. Het KNMI2  heeft geanalyseerd dat vooral het binnenland droger is geworden. Het neerslagtekort in de 5% droogste jaren is vooral in de zuidelijke helft van het land sterk toegenomen. Al sinds eind jaren zeventig zien we dat met name het voorjaar droger wordt.

Ook elders doen de gevolgen van het klimaat zich voelen. Door de stijgende temperaturen smelten gletsjers en wordt de Rijn een rivier die in toenemende mate afhankelijk is van regenval en in mindere mate van smeltwater uit de bergen. Een droge periode zorgt in dat geval voor een beperkte afvoer via de rivieren, minder diepgang voor scheepvaart en minder water voor bijvoorbeeld de drinkwatervoorziening.

Snelle afwatering: Op jaarbasis valt er in totaal ruim 300 mm meer neerslag dan dat er in de zomermaanden verdampt. Maar dit overvloedige water valt voor een belangrijk deel in de winterperiode, wanneer we er niets aan hebben. We voeren dit water dan zo snel mogelijk af om overlast te voorkomen. Dit afvoeren en ontwateren van Nederland zit diep in de naoorlogse cultuur van de maakbaarheid van ons land. Door de keuzes die wij gemaakt hebben voor de vergroting van onze landbouwproductie en door schaalvergroting in de landbouw door middel van ruilverkaveling is er na de Tweede Wereldoorlog impliciet voor gekozen om Nederland in te richten als afwaterend land. Ook stedelijke gebieden zijn vooral ingericht als verharde gebieden waar je het overtollige water zo snel mogelijk zonder schade en natte voeten moet zien weg te werken. Om wateroverlast te voorkomen vertragen we de waterafvoer hooguit met enkele uren of dagen, maar van water sparen voor droge perioden is nauwelijks sprake.


Louis Broersma is adviseur water en klimaatadaptatie bij adviesbureau Sweco. Hij werkt sinds 1990 aan vraagstukken op het snijvlak van water en ruimtelijke ordening in opdracht van waterschappen, gemeenten, provincies en rijksoverheid. In zijn werk is hij gemotiveerd om Gods wereld duurzamer, mooier en veiliger te maken voor huidige en komende generaties.

Dit is een preview op het artikel van Louis Broersma, dat verschijnt in de komende editie van Groen. Benieuwd naar de andere oorzaken van droogte, de oplossingen die hij daarvoor geeft en wie er volgens hem aan zet is?