Weblog Groen 2020-1

“We moeten er eerder bij zijn, ketens organiseren zodat we preventief kunnen werken.” Zoiets staat in menig gemeentelijk beleid rondom gezondheid enjeugdhulp. Een intrigerende beweging, maar ook zorgwekkend omdat daarmee een belangrijk principe uit de christelijk-sociale politiek met voeten wordt getreden: het idee van ‘soevereiniteit in eigen kring’. Deze term is door Abraham Kuyper gemunt en heeft een plaats in het denken van de ChristenUnie gekregen. Zijn we dat principe in de praktijk niet een beetje uit het oog verloren?

Ron van der Spoel was predikant en raadslid in Amersfoort. Nu woont hij in Limburg en preekt hij in plaats van voor 1400 mensen, voor veertien mensen. Bij het leertraject persoonlijke leiderschapsontwikkelingstraject The Undefended Leader, gebaseerd op het gelijknamige boek van Simon P. Walker (2011) leerde hij iets dat hij politici van de ChristenUnie ook gunt: leading with nothing to lose. Want het veiligstellen van je positie kanten koste gaan van wat echt belangrijk is.

Jakobus maakt op mij altijd indruk, als de apostel van het actieve geloof. Maar voor de daden van de tong is Jacobus nogal beducht. Hij vergelijkt dit kleine orgaan met een roer dat een reusachtig schip in hevige wind richting kan geven. Met een kleine vlam die een enorme bosbrand kan veroorzaken. Daaromwaarschuwt Jakobus: wees traag in het spreken, en haast u te luisteren.

Van wie is de dood? Van God, zegt de een. Van mijzelf, zegt de ander. Deze vraag is politiek beladen vanwege het euthanasiedebat in Nederland. Wie mag er beschikkenover de dood? Voor- en tegenstanders zijn het fundamenteeloneens. Een common ground lijkt niet te bestaan. Interessant is daarom het nieuwste boek van politiek denker Paul Frissen: Staat en taboe. Politiek van de goede dood (2018). Daarin is de aanvliegroute niet ethisch, maar politiek-filosofisch. Verrassend genoeg laat de analyse van Frissen zich verbinden met het denken van Groen van Prinsterer. Dat helpt de ChristenUnie om oude intuïties nieuw leven in te blazen.

Abraham Kuyper was een man met vele gezichten. Hij was predikant, politicus, hoogleraar, journalist, organisator. Zijn erfenis is ongekend groot en honderd  jaar na zijn dood vormt zijn werk voor velen nog steeds een bron van inspiratie voor hun handelen. Ook de ChristenUnie weet zich aan hem schatplichtig. Maar zijn we wel goede erfgenamen? Wat maakte Kuyper zo succesvol? En was hij nou een populist of toch niet? We gingen hierover in gesprek met Johan Snel, die naast zijn proefschrift over Kuypers journalistiek, ook werkt aan een nieuw historisch portret van Kuyper.

In een tijd zonder televisie en sociale media kreeg Abraham Kuyper ruim 300.000 mensen zover dat zij hun handtekening zetten onder een petitie aan de koning. Met dit Volkspetitionnement mobiliseerde Kuyper op strategische wijze ‘het volk achter de kiezer’ om zich te keren tegen de nieuwe liberale onderwijswet. Het feit dat hij met zijn boodschap zo’n grote groep mensen op de been kreeg, levert prima denkstof op voor het campagnevoeren van nu.

Is het politieke denken van Abraham Kuyper vandaag nog relevant? De Nederlandse christelijk-politieke traditie vormt grotendeels een vrucht van  het theologische gedachtengoed van Abraham Kuyper. Onder Kuypers nazaten geldt diens theologie echter als achterhaald. Zou de daaruit gegroeide politieke visie dan overleven? Niet voor niets trekt vandaag een reeks andere theologen de aandacht, met andere politieke denklijnen. De belangstelling gaat uit naar theologen uit de twintigste eeuw als Barth, Reinhold Niebuhr en Bonhoeffer, en naar recentere opvolgers als Yoder, O’Donovan, Volf, Milbank, Wright en vooral Hauerwas. Veel van deze invloeden komen bovendien samen in het invloedrijke recente werk van de Amerikaanse neocalvinist James Smith. Ook in de kring van de ChristenUnie worden deze auteurs verwerkt. HeeftKuyperspublieke theologie vandaag nog iets te zeggen?

Al sinds haar ontstaan discussieert de ChristenUnie over haar ideologische profiel. Gert-Jan Segers plaatst de partij graag in de christelijk-sociale traditie, want ze staat “niet links, niet rechts, maar midden in de samenleving”. De kern van dit denken is dat de partij niet gelooft in de maakbare samenleving van links, maar tevens met een kritische blik kijkt naar het geloof in de vrije markt op rechts. Vorig voorjaar haalde staatssecretaris Blokhuis echter het nieuws omdat hij zich nadrukkelijk links noemt en daarmee zegt aan te sluiten bij de partijideologie. En inderdaad, de ChristenUnie stemt ook veel mee met partijen als GroenLinks, de PvdA en de SP. Wat is nu een goede verhouding tot linkse politiek? Wat kunnen we hierin van Abraham Kuyper leren? Hij wordt veelal gezien als grondlegger van het christelijk-sociaal denken in Nederland, terwijl hij ook weer bekend staat als een rechts-conservatieve politicus. Ondertussen kreeg hij tijdens zijn politieke carrière te maken met de spraakmakende opkomst van de socialistische volksbeweging. Hoe verhield Kuyper zich tot deze nieuwe radicale ‘linkse’ stroming?

Wie was Abraham Kuyper (1837-1920)? Velen in de kring van de ChristenUnie zullen van hem gehoord hebben, maar ondertussen ook niet precies weten wat  hij heeft betekend voor de politiek. Was hij een politicus? Van deze onkunde kun je sikkeneurig worden, maar het is de wet van de geschiedenis: opgaan, blinken en verzinken. Eens vallen we allen ten prooi aan de vergetelheid. Het is naast de inmiddels naamloze miljoenen van zijn tijdgenoten dus überhaupt bijzonder dat Kuypers naam nog klinkt. Met enkele andere Nederlandse politici van ruim een eeuw geleden figureert hij nog in ons collectieve geheugen. Er zijn straten naar hem vernoemd, hij heeft een standbeeld in Maassluis. Zijn naam valt elk jaar in parlementaire debatten, wat minder vaak dan die van Thorbecke, maar hij laat tijdgenoten Schaepman en Troelstra ruim achter zich. Kuyper is, kortom, een grote naam in ons politieke pantheon.