Er is oorlog in het oosten van Europa, de Russische beer dreigt met nucleaire oorlogsvoering en een grote stroom vluchtelingen trekt door Europa. Lokale politiek kan nu futiel en onbetekenend aanvoelen. Wie maakt zich nog druk over een zonnepaneel hier of een fietspad daar? Toch zijn de gemeenteraadsverkiezingen juist nu belangrijk, misschien wel belangrijker dan solidariteitsacties voor Oekraïne.

In een column als deze probeer ik altijd iets van een haakje te vinden bij een actuele crisis. De recente crisis van de Haagse ‘bestuurscultuur’ bijvoorbeeld. Niet dat ik sta te trappelen om te schrijven over verziekte politieke verhoudingen naar aanleiding van een gefotografeerde krabbel in een formatieproces. Die hele heisa rondom de bestuurscultuur leert mij vooral dit: onze bestuurscultuur is een crisiscultuur geworden.

Op 1 maart 2021 ben ik aangetreden als de nieuwe hoofdredacteur van Groen. Daarmee viel ik met mijn neus in de boter. Die maand werden de verkiezingen voor de Tweede Kamer gehouden, kort nadat het kabinet gevallen was over de toeslagenaffaire. Snel na de verkiezingen zorgde informateur Kajsa Ollongren voor ophef. Vanwege een positieve testuitslag voor corona verliet zij overhaast het Binnenhof met vertrouwelijke notities onder haar arm. Op een van dat moment genomen foto kon het zinnetje ‘Pieter Omtzigt: functie elders’ ontcijferd worden, hetgeen tot enorme opwinding leidde. Wat mij betreft dus een vliegende start. En voor mij meteen ook een aanleiding om eens nader te reflecteren op de vraag hoe ik zelf tegen de politiek aankijk.

Slechts drie op de tien Nederlanders heeft vertrouwen in de overheid. Een cijfer waar ik deze week van schrok. Het herstel van dat vertrouwen is urgent. Want wat het kabinet ook aanpakt - en er moet veel gebeuren!- loopt vast zonder een bodem van vertrouwen. 

Ze mogen ook aanschuiven aan de onderhandelingstafel van de formatie. De ouders die zijn gedupeerd door de toeslagenaffaire en de Groningers met aardbevingsschade. Op deze manier willen de partijen een begin maken met een nieuwe bestuurscultuur, meldden de formateurs onlangs tijdens een persconferentie.

In de jaren ’90 van de vorige eeuw kwam de digitale revolutie goed op gang. Internet en ICT zouden kennis vrijer en toegankelijker maken voor iedereen, sociale media zouden de wereld democratiseren en slimme software zou overheden en bedrijven efficiënter maken. Anno 2021 is een deel van die beloftes ingelost, maar zeker niet allemaal. De vorige Groen besteedde ruim aandacht aan de impact van algoritmes, artificiële intelligentie en slimme software op de democratische rechtsstaat en burgerlijke vrijheden. Die aandacht is terecht, maar niet alleen de techreuzen treft blaam. Ook overheden en uitvoeringsorganisaties maken er regelmatig een potje van, met allerhande problemen voor burgers tot gevolg. Die problemen ontstaan doordat niet de burger, maar de ICT in het middelpunt staat. In deze bijdrage staat de vraag centraal hoe  politici en uitvoeringsorganisaties deze problemen het hoofd kunnen bieden.

Er is naar aanleiding van de toeslagenaffaire al veel gezegd over de ‘nieuwe bestuurscultuur’ die nodig is om het vertrouwen in rechtsstaat en democratie terug te winnen. Met de uitspraak van Gert-Jan Segers dat een contractverlenging voor premier Rutte er niet in zit, heeft de ChristenUnie een grote steen in de vijver gegooid. Tegelijk roept dit vragen op over de mate waarin wij als partij zelf deel zijn van de cultuur die we willen veranderen. Eén van de verklaringen die vaak wordt gegeven, is dat het ontsporen van de uitvoerende macht te maken zou hebben met ‘neoliberalisme’ of ‘marktwerking’. De overheid is geen bedrijf, en de oorzaak van de malaise wordt gezocht in pogingen haar wel zo te laten functioneren. In dit artikel zal ik betogen dat deze analyse maar half waar is.

Het roer moet radicaal om in politiek-bestuurlijk Nederland. Dat lijkt de breed gedeelde stemming in de publieke opinie. Nu moet het echt eens afgelopen zijn met neoliberaal beleid. Hoewel er al langer geen aanhangers van deze ideologie meer te bekennen zijn, blijkt het moeizaam om de gevolgen van neoliberalisme ongedaan te maken in beleid en uitvoering. Daarvoor heeft het zich te diep genesteld in de cultuur en instituties van politiek en overheid. De vraag is wel in welke richting het roer radicaal om moet. Robert van Putten schreef er een bijdrage over voor het blad Beleid en Maatschappij. 

Wat is goed overheidsbeleid op onzekerheid of reflectie? Robert van Putten schreef daarover een artikel voor het Tijdschrift voor Religie, Recht en Beleid. Onzekerheid temperen is belangrijk in bestuur en beleid, maar dat kan ook ontsporen. Daarom betekent goed bestuur óók ruimte geven aan onzekerheid. Een christelijk wereldbeeld geeft inzichten voor meer ontspannen omgaan met onzekerheid. De noties certitudo, improvisatie en bescheidenheid staan daarin centraal. Samen vormen ze bouwstenen voor een post-seculier perspectief op bestuur in tijden van crisis.