Weblog Groen 2018-3

In de tweede helft van de twintigste eeuw heeft onze kennis over erfelijkheid en DNA een revolutionaire ontwikkeling doorgemaakt, die in 2002 resulteerde in de ontrafeling van het menselijk genoom. Zelden is een term als DNA, een begrip uit de wetenschappelijke wereld, zo snel bij het grote publiek gemeengoed geworden. Dit zal voor CRISPR-Cas waarschijnlijk ook gaan gelden. Maar zoals bij elke nieuwe, opzienbarende wetenschappelijke ontwikkeling, roept deze techniek nieuwe vragen op. We moeten niet alleen kijken naar het nut van deze ontwikkelingen maar ook over de toelaatbaarheid en wenselijkheid van toepassingen. Daarbij gaat het om twee vragen. Ten eerste of humane embryo’s gecreëerd mogen worden voor onderzoek en ten tweede of veranderingen aanbrengen in de kiembaan toelaatbaar is. 

Wetenschappers willen graag dat het Nederlandse verbod op embryokweek wordt versoepeld. In deze regeerperiode wordt nagedacht over hoe gentechnologieën in wet- en regelgeving moet worden vastgelegd. De medische interesse in embryokweek en gentech is goed te begrijpen. Onderzoekers kunnen door onderzoek op embryo’s werken aan betere behandelingen tegen onvruchtbaarheid. Gentech biedt mogelijkheden om ernstige erfelijke ziekten te voorkomen. Uiteindelijk komt regelgeving door politiek debat tot stand en daarom is het belangrijk dat dit debat goed gevoerd wordt. In dit artikel bespreek ik ethische benaderingen en geef ik een aantal handvatten voor dit politieke debat.

‘Met mij gaat het goed, maar met ons niet’. Met deze befaamde typering gaf Paul Schnabel, oud- directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), aan het begin van deze eeuw de sociale staat van Nederland weer. Dat ‘ons’ betreft de samenleving als geheel, waarover veel onbehagen was en is; het ‘mij’ heeft betrekking op het individuele welbevinden – en daarover leken we wel tevreden. Wie echter afgaat op recente onderzoeken naar en berichtgeving over prestatiedruk, stress en burn-out, ontkomt niet aan de indruk dat de huidige toestand van het individuele welbevinden voor velen ondertussen sterk verslechterd is. De SCP-typering lijkt geamendeerd te moeten worden: ‘ook met ‘mij’ gaat het niet zo goed’.

‘Vaderlandsliefde is iets prachtigs, maar ze moet wel van twee kanten komen.’ Deze korte, maar krachtige formule is van schrijver Frans Kellendonk, van wie wel wordt gezegd dat hij als een van de eersten het multiculturele drama adresseerde.

We weten dat volledige veiligheid niet mogelijk is, maar verwachten vaak toch dat de overheid die ons kan bieden. Wanneer we als burgers en bestuurders een aantal veiligheidsconcepten en beperkingen beter begrijpen, kunnen we beter met dit veiligheidsdilemma omgaan en voorkomen dat we doorschieten in ineffectief veiligheidsbeleid. In dit artikel schets ik dilemma’s rond veiligheid. Ik gebruik daarbij ook mijn eigen ervaring in onzekerheids- en risicomanagement in geologie en techniek. Daarbij wil ik een aanzet geven om tot een beter gebalanceerd perspectief op veiligheid, aansluitend bij recente publicaties over veiligheid zoals onlangs van prof. dr. Beatrice de Graaf in Heilige Strijd (2018)en Veiligheid en verbondenheid (2017)van Ronald van Steden.

Jesse de Haan schreef voor het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie een maandagmiddagcolumn. Daarin betoogde hij dat de ChristenUnie in haar immigratiepolitiek rekening moet houden met de groei van de islam in Nederland. Collega-columnist Mart Keuning hoorde in die oproep Wilders’ ‘minder minder’, en vond dat niet passen bij de ChristenUnie. Columns zijn wel geschikt zijn voor het agenderen van zo’n  onderwerp, maar minder voor een verdiepend gesprek. Daarom nodigden we hen uit om dit gesprek met elkaar en ons te voeren.

“Mijn droom is dat we anders gaan aankijken tegen mens zijn. Dat we niet langer ons hele leven aan ons DNA vastzitten.” Aan het woord is de jonge Amerikaanse wetenschapper Josiah Zayner, in de documentaire Dokteren met DNA. Daarmee zitten we middenin het onderwerp van deze Groen: CRISPR-Cas, een booming gentechnologie waardoor we kunnen knippen, plakken en repareren in ons DNA. En die ons voor indringende vragen stelt.

Het embryo is sinds de eerste reageerbuisbevruchting, veertig jaar geleden, niet langer een ongezien begin van het leven. Onder de microscoop is het toegankelijk voor wie het wil beoordelen of aanpassen. De laatste tijd volgen ontwikkelingen elkaar snel op. Het embryo is maakbaar geworden en dat zorgt voor nieuwe vragen. De wetenschappers die de nieuwe technieken hebben ontwikkeld, vragen zelf nadrukkelijk om een brede maatschappelijke discussie en kabinet-Rutte III wil die discussie stimuleren. Daarom een overzicht van wat sinds kort kan en van wat ons staat te wachten met daarbij een korte bespreking van de ethische dilemma’s die de nieuwe ontwikkelingen oproepen. Hoe ver mogen we gaan bij het ingrijpen in de menselijke voortplanting? Achtereenvolgens behandel ik ontwikkelingen rond CRISPR-Cas, celkerntransplantatie en stamceltoepassingen.

‘Operatie Supermens’ werd het wel genoemd: de pogingen om de mens op te waarderen tot een nieuw wezen dat veel intelligenter, sterker en moreler is. En dat via genetische modificatie en versmelting met computertechnieken, waardoor we zogeheten ‘cyborgs’ worden. Inmiddels is de beweging die hierin gelooft groter dan ooit: post- of transhumanisten noemen ze zich en ze inspireren bepaald niet alleen zweverige types of tech-nerds. De vraag is hoe realistisch hun verwachtingen zijn en wat dit betekent voor christenen.

‘Je mag niet voor God spelen,’ is wellicht het meest gehoorde argument van christenen tegen moderne medische technieken als gentherapie, DNA-manipulatie en prenatale screening. En als christenen dit argument niet uitspreken, komt dat dikwijls omdat zij geleerd hebben hun religieuze bezwaren in seculiere woorden te vervatten. Een tactiek die ik overigens toejuich: niemand had de ChristenUnie in een kabinet willen hebben als we ons in de raadzalen van Nederland net zo hadden gedragen als in onze kerken.