Weblog Groen 2017-1

De christelijke politiek, en in het bijzonder ook de ChristenUnie, plaatst zichzelf in de antirevolutionaire traditie. In reactie op de revolutiegeest van de achttiende en negentiende eeuw positioneerde Groen van Prinsterer zich als eerste op deze manier. Deze revolutiegeest kenmerkte zich door de idee van volkssoevereiniteit, Verlichtingswaarden en de ambities om staat en samenleving geheel te vernieuwen.1 Dat laatste gebeurde onder leiding van, socialistisch dan wel liberaal, ideologisch geladen utopieën. Verzet tegen dit utopische denken is ook na Groen kenmerkend geworden voor de christelijke politiek. Mede door dit ‘anti-utopische’ karakter van de antirevolutionaire politiek is christelijke politiek zo wezenlijk anders dan liberale en socialistische politiek (en ook populistische politiek, zou ik zeggen). In dit artikel evalueer ik in hoeverre dit anti-utopisch denken nog steeds een handelsmerk van de christelijke politiek, en dus ook van de ChristenUnie, zou moeten zijn.2

Politieke partijen en burgers mogen idealen hebben. Maar politieke partijen hebben steeds meer de neiging om de staat als vehikel te gebruiken om hun idealen de samenleving binnen te brengen. Prof. dr. Paul Frissen houdt die staat liever op afstand.  

Utopieën roepen bij velen associaties op met fata morgana’s, in bloed gedrenkte revoluties en totalitaire staatssystemen. Zeker onder erfgenamen van een politieke beweging die zichzelf definieerde als antirevolutionair, worden al te idealistische visies op de samenleving al snel met meer dan een klein beetje argwaan bekeken. Een sprekend voorbeeld is de Groenlezing ‘Tegen de utopie, het Evangelie’ (2006) van Gerard den Hertog. In deze tijd van cynisme en populisme is echter ook een hartstochtelijk pleidooi te houden voor juist meer utopisch denken in christelijke politiek. Dat pleidooi wil ik op deze plek voeren.

Vorig jaar was ‘t 500 jaar geleden dat Thomas More zijn beroemde Utopia schreef. In dit al snel wereldberoemde traktaat neemt de Engelse humanist de Engelse samenleving onder vuur vanwege corruptie en tirannie. In het tweede deel schetst hij zijn ideale samenleving, zonder privébezit en zonder overbodige luxe. Een soort socialisme avant la lettre.

Over hoop wordt vandaag de dag veel gesproken. Er verschijnen artikelen over hoop, er worden congressen over hoop georganiseerd en ook wordt onderzoek gedaan naar hoop. De politiek is hierop geen uitzondering. Neem alleen al de boeken die lijststrekkers in aanloop naar de verkiezingen hebben geschreven: Tegen cynisme (Sybrand Buma), Optimist in de politiek (Alexander Pechtold), Hoop voor een verdeeld land (Gert-Jan Segers). Allemaal titels die verwijzen naar gevoelens van hoop en wanhoop. Waarin verschilt hoop van optimisme? Welke rol speelt hoop in de politiek?

Nederland behoort tot de gelukkigste landen ter wereld. Maar ondanks dit feit schuilt er achter deze façade van geluk een groeiend gevoel van onvrede in ons land. De bron van deze onvrede ligt in het feit dat de huidige politieke koers goed is voor slechts een deel van de bevolking. De neoliberale utopie verscheurt ons land in twee groepen: de veelal profiterende hoogopgeleide succesvolle wereldburger en de vaak laagopgeleide burger die juist gebukt gaat onder de negatieve effecten van marktwerking en globalisering. Deze tweedeling drijft de bevolking in de handen van populisten die burgers wel laten dromen van een betere wereld. Wil de ChristenUnie realistisch hoop geven in dit verdeelde land, en een krachtig weerwoord bieden aan populisten, dan zal zij kritischer moeten zijn op het huidige systeem en met een eigen toekomstvisie voor Nederland moeten komen.

Bjorn Lous en Gerben Bosscha schrijven over een actueel onderwerp. Ik wou dat ik aan de universiteit nog promotierecht had. Ik zou ze samen uitnodigen om één of twee proefschriften te schrijven over het onderwerp dat ze zeer terecht aansnijden. Het gaat om een bijbels geïnspireerde visie op de ontwikkeling van onze cultuur, en daarbinnen op de ontwikkeling van economie en de invloed daarvan op de – mag ik het zo zeggen – cultuurpolitiek van de ChristenUnie.

Als het over de geschiedenis van het populisme gaat, duikt soms de naam van Abraham Kuyper op, een belangrijke voorman van de christelijke politiek. Ook de ChristenUnie weet zich met zijn denken verbonden. Is Abraham Kuypers politiek vergelijkbaar met die van hedendaagse populisten als Geert Wilders? En leverde die houding Kuyper ook iets op?

Politieke partijen, waarom hadden we die ook alweer? Partijen leveren politici, verwoorden visies en vertegenwoordigen. Maar hé, doet Geert Wilders dat in zijn eentje ook niet allemaal min of meer? In zijn eenmanspartij mist Wilders in ieder geval één belangrijk dingetje: tegenmacht. En tegenmacht is toch wel van belang in een democratie. En voor tegenmacht is debat weer niet onbelangrijk. Jammer dat politieke partijen vaak moeite hebben een beetje debat toe te laten. En, laat ik het omwille van het debat maar even scherp zeggen, helaas mist ook de ChristenUnie een open debatcultuur.

Er staan weer heel wat verkiezingen op de agenda in Nederland, om te beginnen met de Tweede Kamerverkiezingen in maart 2017. In 2018 volgen de gemeenteraadsverkiezingen, en het jaar daarop vinden de verkiezingen voor de waterschappen, Provinciale Staten, het Europees Parlement en de Eerste Kamer plaats. Voor kiezers is er dus volop werk aan de winkel, ook omdat het aanbod aan partijen groot is. Op hun beurt is het voor partijen hard werken om steun te verwerven in de competitieve kiezersmarkt. De vraag is in deze bijdrage hoe volksvertegenwoordigers invulling moeten geven aan hun kiezersmandaat, als het hen gelukt is om verkozen te worden. Een veel gehoorde klacht is immers al jaar en dag dat volksvertegenwoordigers weinig open staan voor de inbreng van burgers. Komt die klacht voort uit het feit dat de manier waarop gemeenteraads- en Kamerleden vertegenwoordigen niet overeenkomt met de verwachtingen van hun kiezers? Dat is de vraag die hier centraal staat, ook om suggesties te doen wat vertegenwoordigers zouden kunnen doen als ze niet aan de verwachtingen van kiezers voldoen.

Er wordt veel gesproken over de ‘boze burger’. Waarom is die burger boos en waarom juist nu? Volgens prof. dr. Koenis is die boosheid niet in alle gevallen verkeerd: ze kan gebaseerd zijn op reële problemen en is een product van toegenomen democratisering. Dat betekent niet dat de burger altijd gelijk heeft. Politici mogen wel wat meer terugpraten naar die burger, die wat naïef in zijn verwachtingen van politiek kan zijn.