Weblog Groen 2018-4

Alex Brenninkmeijer laat graag zijn licht schijnen over de toestand van de democratie. Dat deed hij voorheen als Nationale Ombudsman en nu als hoogleraar. Brenninkmeijer is een beminnelijk man maar zijn boodschap liegt er niet om: het gaat goed met het huis van de democratie, maar minder met de bewoners van dat huis, politici en politieke partijen. Stelselwijzigingen kunnen helpen maar belangrijker nog is dat we allemaal iets meer moreel leiderschap vertonen.

Er verschijnen de laatste twee jaar zoveel boeken over de ondergang van de democratie dat het bijna een apart genre wordt. Die boeken hebben onheilspellende titels als How democracies die, De ontmanteling van de democratie en De weg naar onvrijheid. Je zou kunnen denken dat het in Nederland zo’n vaart niet loopt. Echter, de Staatscommissie parlementair stelsel concludeert in haar tussenrapportage dat het “een misvatting” en “naïef” is om te denken dat de Nederlandse democratische rechtsstaat immuun zou zijn voor gevaren van buiten en van binnen. Vervolgens stelt de commissie dat “een zichzelf respecterende democratische rechtsstaat zich [behoort] te beschermen tegen krachten die erop uit zijn hem te ondergraven”¹. Het denken hierover is in Nederland en daarbuiten in ontwikkeling, onder de noemer ‘weerbare democratie’. De kern van het concept is dat het mogelijk is gebleken om het democratische systeem te misbruiken om vervolgens de democratie af te schaffen en in te ruilen voor een autocratisch regime. De vraag voor de ChristenUnie is: zoeken we de weerbaarheid van de democratie in de samenleving zelf, of is het ook nodig die wettelijk verankeren?

In dit interview laten we de invloedrijke Britse theoloog Luke Bretherton aan het woord. Bretherton deed onderzoek naar hoe je vanuit het christelijk geloof kunt bijdragen aan het publieke debat en de politiek. Volgens Bretherton is democratie veel meer dan wat er in parlementen gebeurt: een goede samenleving begint bij een actief maatschappelijk middenveld. Het goede nieuws is dat je dat kunt organiseren. Dat gebeurt wereldwijd onder de noemer Broad Based Community Organizing (BBCO) dat in Nederland niet in die vorm bestaat. Ook breekt Bretherton een lans voor meer populisme – democratisch populisme dan.

Met haar Mr. G. Groen van Prinstererlezing Heimat, Angst voor ontheemding en verlangen naar veiligheid heeft professor Beatrice de Graaf de vraag naar het ‘thuis’ van de mens weer op de agenda gezet. Ze deed dat tegen de achtergrond van vervreemding en gevaar.¹ Uit haar lezing blijkt hoezeer dit ‘thuis’ met ruimte en tijd te maken heeft, met het huis en de woonomgeving, met relaties en herinneringen. In dit artikel wordt dit perspectief verder gedacht langs de lijnen van de architectuur en stedenbouw. Want speelt het fysieke huis en de ruimtelijke opzet van een woonwijk ook een rol in dit thuis-kunnen-zijn in deze wereld? En zo ja, wat kunnen ontwerpers en beleidsmakers doen?

Israël vierde dit jaar zijn zeventigste verjaardag. Een jonge natie, die nog altijd in zijn bestaan wordt bedreigd. ‘Het beloofde land’ wordt door de Verenigde Staten door dik en dun gesteund. En niet alleen politiek, maar ook financieel. Dat is een verkeerd signaal en brengt vrede niet dichterbij.

Het was dankzij een herbergier die zijn discretionaire bevoegdheid inzette, dat onze Heiland geboren werd met een dak boven Zijn hoofd. Wie de vreemdeling opneemt, neemt Mij op, zo houdt Jezus ons voor. Bij de kerkelijke betrokkenheid bij uitgeprocedeerde kinderen heb ik daarom gevoelens van dankbaarheid en zelfs enige trots. Maar om eerlijk te zijn soms ook gevoelens van schaamte.

Regelmatig beluister ik preken uit St Martin-in-the-Fields, een kerk in het hart van Londen. Vaak klinkt daar een woord dat de uitdagingen van deze tijd raak weet te verbinden aan Gods eeuwenoude woorden. Zoekend naar een passende insteek voor dit decembernummer over democratie, kwam ik als vanzelf uit op een parafrase van zo’n preek:

“Wat als we de democratie afschaffen?” Met deze vraag als vertrekpunt schreef journalist Melle Garschagen in NRC onlangs een beschouwing over een politiek bestel zonder verkiezingen.¹ Gaat het wel goed met de democratie zoals wij die kennen? In 2015 analyseerde David van Reybrouck het ‘Democratisch Vermoeidheidssyndroom’ in zijn boek Tegen verkiezingen. Is de democratie in crisis? Wat als? In dit essay kijk ik naar de grondleggers van het christelijke politieke denken. Welke democratie zouden zij tot bloei willen brengen en welke voorwaarden moeten daarvoor vervuld worden? En hoe kan de ChristenUnie een bijdrage leveren aan het huidige debat over de staat van de democratie? Is er wat aan het brede besef van malaise te doen?

Regelmatig worden de alarmklokken geluid over de politieke partij. Kiezers zijn steeds minder loyaal aan partijen; het betrekkelijk stabiele aandeel in het electoraat waarop zij lange tijd konden rekenen, bestaat al decennia niet meer. In de uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen wordt sinds de jaren negentig van de vorige eeuw vrijwel altijd de sterk toegenomen beweeglijkheid van de kiezer zichtbaar. De afnemende partijloyaliteit komt ook tot uitdrukking in het ledental van de partijen: de groep kiezers die lid is van een politiek partij, is in de afgelopen decennia behoorlijk geslonken, tot 2,5%. De politieke partijen lijken hun maatschappelijke worteling kwijt te raken, wat vragen oproept over hun positie in het vertegenwoordigende bestel. Zijn partijen nog wel representatief voor wat er in de samenleving speelt, als kiezers zo vaak van partij wisselen? Kunnen partijen in een representatieve democratie wel met weinig – of zelfs geen – leden toe?¹