Weblog Groen 2021-1

Foto: Folkert Rinkema

‘Er is meer aandacht nodig voor wetgeving rond digitale technieken, de bescherming van grondrechten, bewustwording en het borgen van het publieke belang’, schreven de indieners van een amendement op het conceptverkiezingsprogramma van de ChristenUnie. En: ‘De overheid moet een grotere rol nemen bij de regulering van BigTech-spelers, het internet als publieke ruimte en via voorlichting en andere bewustwordingsmaatregelen pal gaan staan voor vrijheid”. In de toelichting op het amendement vallen  de termen ‘wereldverzaking’ en ‘zelfvervreemding’. Wat staat er op het spel?

Wie zich ooit aan middeleeuwse filosofie heeft gewaagd, weet hoe gek de scholastici waren op het discussiëren over engelen. Voor een nietsvermoedende Nederlander uit de eenentwintigste eeuw lijkt dit geneuzel over ‘fantasiewezentjes’ vast onzinnig. Maar voor de goede verstaander is er intellectueel heel wat te smikkelen. Omdat engelen heel erg op mensen lijken, kun je in de minieme verschillen tussen de twee soorten schepsels precies aanwijzen wat een mens tot een mens maakt.

Foto: Folkert Rinkema

De ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie en machine learning gaan bijzonder snel. De kernvraag is: leidt het gebruik van dit soort technologieën door overheden en bedrijven tot meer welzijn voor individuele burgers en tot bloei van de samenleving als geheel? Het zou wel eens kunnen zijn dat de grootste uitdaging voor de politiek ligt op het gebied van de menselijke maat: transparante en betrouwbare toepassingen die recht doen aan de kwetsbare positie van de burger. In dit artikel presenteren we een kader van waaruit we naar toepassingen en ontwikkelingen kunnen kijken. De kernvraag is: leidt het gebruik van dit soort technologieën door overheden en bedrijven tot meer welzijn voor individuele burgers en tot bloei van de samenleving?

In het kielzog van alle technologische vooruitgang komt het politieke debat over AI maar moeilijk op gang. Wat mist, is de politieke bezinning op de productie en het gebruik van AI-systemen, in plaats van een apolitiek en moralistisch vertoog over de algoritmische natuur.

Foto: Folkert Rinkema

Algoritmes bepalen welke filmpjes je ziet in de aanbevelingen van YouTube of Netflix. Kunstmatige intelligentie wijst ambtenaren op bijstandsfraude. En machine learning zorgt dat computers van alles kunnen leren. Dit gaat alles veranderen volgens de één, en volgens de ander zal dat wel loslopen. Hoe slim zijn die computers eigenlijk, en waarom zijn sommigen bezorgd over de ontwikkeling terwijl anderen zoveel voordelen zien? Genoeg vragen voor een inleidend artikel in de wereld van kunstmatige intelligentie.

Foto: Folkert Rinkema

Doemdenkers vrezen de ‘infocalyps’: het einde van de tijd dat informatie ons nog daadwerkelijk informeerde. En daarmee het begin van de tijd waarin het steeds lastiger is echt te onderscheiden van nep. Een van de belangrijkste onderdelen van die naderende ‘infocalyps’ is het fenomeen deepfake. Voor deepfakes wordt al een tijd gewaarschuwd, maar wetenschappelijk bewijs voor de veronderstelde negatieve effecten is dun. Daarom nam ik de proef op de som en maakte ik met behulp van kunstmatige intelligentie een deepfake van een Nederlandse (inmiddels ex-) politicus: Sy- brand van Haersma Buma. In de deepfakevideo maakte Buma een slechte woordgrap over het lijden van Jezus Christus. Mijn verwachtingen waren 1) dat mensen zouden geloven dat de deepfake echt is, 2) dat mensen negatiever over Buma en het CDA zouden denken na het zien van de deepfake en 3) dat met name christenen negatiever zouden gaan denken over Buma en zijn partij.

Foto: Folkert Rinkema

“Rana Ayub is een journaliste in India. Ze onthulde corruptie bij de overheid en schendingen van de mensenrechten. Door de jaren heen is ze aan gifspuiterij en controverse rond haar werk gewend geraakt. Maar niets kon haar voorbereiden op wat ze in april 2018 tegenkwam.” Zo begint de indrukwekkende TedTalk van professor Danielle Citron. Ze vertelt hoe Ayub tot haar verbijstering een deepfake-filmpje van zichzelf zag, een seksvideo. De journaliste had nooit een dergelijk filmpje gemaakt. Maar voordat ze er ook maar iets aan kon doen, was het massaal verspreid en geloofden duizenden mensen dat zij dit was. Er volgde laster, bedreigingen en Ayub dook onder.

Foto: Folkert Rinkema

Deepfake video’s zijn een opvallende exponent uit een hele batterij aan opkomende manipulatieve technologieën. Het is nog maar de vraag of onze democratie ertegen is opgewassen. En zo niet, wat er nu gedaan kan worden om het publieke debat ervoor klaar te stomen. Video’s beoordelen op inhoud kan immers al snel de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid inperken. De oplossing moet daarom gezocht worden in een samenspel tussen veel dwingendere en concretere invulling van de maatschappelijke verantwoordelijkheid van sociale mediabedrijven én technologisch burgerschap.