Weblog Groen 2018-1

Een tijdje geleden was ik bij een presentatie bij over een nieuwe schoonmaakrobot. De ontwikkelaar was razend enthousiast. “Dit is de toekomst! Het is ideaal voor routineklussen, zoals in supermarkten, die elke dag dezelfde schappen moeten schoonmaken.”
Toen ik hardop zei dat me dit geen goed nieuws lijkt voor schoonmakers, keek de techneut me niet begrijpend aan. “Fijn toch, als ze dat vervelende werk niet meer hoeven te doen?” “Tja”, zei ik, “ik weet niet of ze een alternatief hebben.” “Nou ja, dan krijgen ze tijd voor iets leukers.” Het paste niet in zijn academische universum dat er mensen zijn die misschien wel heel erg blij zijn met een moeilijk schoonmaakbaantje omdat er verder niemand te vinden is die hen wil hebben.

Nadenken over de toekomst van werk is een geliefde bezigheid. Stoppen we met werken? Nemen robots het over? Of is er eigenlijk niet zo heel veel over te zeggen? We vroegen hoogleraar Joop Schippers op een rij te zetten wat we wel weten en, ook belangrijk, we wat niet weten. Want er is vooral veel dat we nog niet weten over de toekomst van de arbeidsmarkt. Hoe gaan we om met die arbeidsmarkt die steeds verandert en welke beleidskeuzes moeten gemaakt worden?

De arbeidsmarkt verandert voortdurend en dat beïnvloedt veel meer dan alleen het aantal werkenden en de inkomens op het loonstrookje. We vroegen hoogleraar Erik Stam en Eerste Kamerlid Peter Ester naar hun visie op deze veranderingen. Hun boodschap: we moeten vooral inventief zijn en grootser denken; en groots denken past volgens hen bij uitstek bij de uitgangspunten van de ChristenUnie.

Lang geleden leefde er eens een muisje aan de rand van een groot korenveld. Hij heette Puck. Puck woonde met zijn ontelbare broers en zussen, ooms en tantes, neven en nichten in een groot muizenhol. De hele zomer liepen alle muisjes af en aan, hun pootjes vol met noten en zaden.

We hebben geen mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, we hebben een arbeidsmarkt met afstand tot bepaalde mensen. De Nederlandse arbeidsmarkt is niet toegankelijk voor iedereen. We hebben dat probleem bij het individu neergelegd en een warrig systeem opgetuigd om dat probleem op te lossen; maar beter zou het zijn om niet kortzichtige politiek, maar bezielde maatschappelijke visie, wetenschappelijke inzichten en lokale/regionale ervaring leidend te laten zijn.

Het ChristenUnie congres van november 2017 was nog maar net afgelopen of ik werd door een vertegenwoordiger van een lokale afdeling staande gehouden. Enkele minuten daarvoor wist PerspectieF een motie aangenomen te krijgen die de Tweede Kamerfractie opriep zich meer in te zetten om prestatiedruk onder jongeren tegen te gaan. Het kapstokhaakje van deze motie was de invoering van de maatschappelijke diensttijd voor jongeren, die in onze ogen bijdroeg aan de toenemende verantwoordelijkheidsclaim op jongeren.  Het landelijk bestuur van de ChristenUnie vond die koppeling genoeg reden op de hele motie af te wijzen, en de man tegenover mij was het daar heel duidelijk mee eens. “Zeur niet zo”, was zijn bondige advies richting mij. Hij had de militaire diensttijd voltooid, een studie afgerond en dat was hem prima bevallen. Was hier sprake van een generatiekloof? Is prestatiedruk echt een millennial issue, overtrokken en een gelegenheidsargument? Of is het wel degelijk een maatschappelijk probleem, en heeft het gevolgen voor de toekomst van het onderwijs en de arbeidsmarkt? En als dat al zo is, wat moeten we daar nu (politiek) aan doen?

Is in een ontkerkelijkte samenleving toenadering tot het seculiere ‘mainstream’ denken wenselijk, of moeten christenen juist de confrontatie zoeken met de tijdgeest? Met deze vragen worstelen christenen in Nederland al lang. In de neocalvinistische traditie, waaruit de ChristenUnie is voortgekomen, koos men voor de confrontatie. Abraham Kuyper, voorman van de Antirevolutionaire Partij, gebruikte voor deze strategie het Griekse woord ‘antithese’, oftewel: tegenstelling. De tegenstelling die Kuyper creëerde was omstreden, ook onder protestantse christenen. Christenen zouden zich opsluiten in hun eigen organisaties, waardoor ook het evangelie voor de wereld werd afgesloten. De laatste tijd kruipen christenen daarom steeds vaker uit hun schulp en zoeken de toenadering. Er gaan zelfs geluiden op de antithese helemaal los te laten. Is dat verstandig?

“Ik geloof in referenda. Niet om het representatieve stelsel te vernietigen. Maar juist om dit stelsel te corrigeren wanneer het niet meer representatief is.”

Als we een computerspel willen aanpassen gaan we naar ‘instellingen’ om een paar vinkjes anders te zetten. Je zou kunnen denken dat de invoering van dualisme in de gemeentelijke democratie ook op die manier ging. Het college bestuurt, de raad controleert. Bestuurders geen lid meer van de raad. Versterking van de raad als orgaan. Instelling van een gemeentelijke rekenkamer. Check, klaar.
Maar zo werkt democratie niet. Een gemeente besturen en aan de burgers verantwoording afleggen is mensenwerk. Scheiding van machten is niet een trucje, zoals Montesquieu, de grondlegger van de trias politica, zelf ook duidelijk maakt.

‘Soevereiniteit in eigen kring’ is vaak geïnterpreteerd als argument voor een kleine overheid en een bescheiden opstelling van de staat tegenover andere domeinen. Dit artikel zoomt in en constateert dat er binnen de overheid ook verschillende kringen zijn. Geïllustreerd met voorbeelden uit het migratiedomein, pleit ik voor soevereiniteit in ambtelijke kring en vraag christelijk-sociale bestuurders zich bescheiden op te stellen richting ambtenaren.