Het referendum is de oplossing niet
Het referendum is de oplossing niet
8 maart 2021
Arjan Westerveld zegt het terecht in zijn column vorige week: àls je kiest voor een correctief referendum, dan moet je het goed doen. Maar zelfs met de verbeteringen die hij voorstelt is het discutabel of een referendum een goed idee is. Laten we eerst een stap terug doen en de principiële vraag stellen: voor welk probleem is een correctief referendum de oplossing? Vaak wordt dan gewezen op het gebrek aan vertrouwen in de politiek. Eens in de vier jaar stemmen zou kiezers onvoldoende het gevoel geven dat zij gehoord worden. Ons democratische stelsel zou ongeschikt zijn om het vertrouwen van kiezers terug te winnen. En dus moet het op de schop.
Maar waar draait politiek vertrouwen eigenlijk om? De filosoof Jürgen Habermas geeft volgens mij een sterke uitleg. Hij maakt onderscheid tussen een formele sfeer van politici en de informele sfeer van burgers. In een gezonde democratie zijn deze sferen nauw met elkaar verbonden. Die verbondenheid komt niet alleen tot uitdrukking in vierjaarlijkse verkiezingen, maar in voortdurende dialoog en contact.
Creëren we die verbondenheid met een referendum? Het antwoord is vrij simpel: een referendum voegt op dit punt in principe niets toe. Er ontstaat weliswaar een nieuw contactmoment tussen politici en burgers, maar dat contact gaat slechts over één thema, in plaats van een partijprogramma of een bredere maatschappijvisie. Dialoog zou misschien kúnnen ontstaan bij een referendum, maar dat is zeker geen vereiste. Referenda draaien immers om een keuze en niet om het gesprek tussen politici en burgers. Bovendien wekt een correctief referendum de suggestie dat het volk tegenover de politici staat. Dat bevordert de verbondenheid niet.
Mijn grootste bezwaar tegen het referendum is echter dat het strategisch handelen in de hand werkt: we willen dat de keuze onze kant opvalt. Dan zijn we niet meer bereid onze visie aan te passen, maar enkel bezig met het overtuigen van anderen. Open dialoog maakt dan plaats voor campagnedenken.
Een referendum is dus niet de oplossing. Maar wat dan wel? In een democratie hebben zowel politici als burgers de opdracht om het contact met elkaar op te zoeken. Politici moeten burgers laten meedenken over partijplannen en standpunten. Aan de andere kant moeten burgers dan wel van zich laten horen en actief meedenken over oplossingen. Het serieus nemen van deze opdracht zal het vertrouwen in onze democratie goed doen.
Deze column is een reactie op de column van Arjan Westerveld van 1 maart: Het referendum: beter geen noodrem, dan een defecte
Jan Werkman heeft filosofie gestudeerd en is fractievertegenwoordiger van de ChristenUnie in Apeldoorn. Hij eet liever tomaten op aarde dan ananassen op de maan.