Probleem 2: de planning | Behalve de financiën vormt ook de planning een probleem. Netbeheerder Stedin heeft ons het tijdschema voor het geleidelijk opruimen van het gasnet opgegeven. Ze beginnen met de oudste wijken, die moeten rond 2030 van het gas af. Dat buizenstelsel ligt er al vanaf de jaren zestig en is tegen die tijd zeventig jaar oud en zwaar verouderd. De nieuwste wijken zijn tegen 2050 aan de beurt. Klinkt logisch, maar het dilemma is nu juist, dat juist bewoners van de oudste wijken hun huis dus niet op eigen financiële kracht gasvrij kun- nen maken! Nu niet, laat staan tegen 2030, want gas wordt ook nog duurder.

Probleem 3: gas wordt duurder, gasvrij gaat niet | Minister Wiebes wil dat de gasprijs de komende jaren geleidelijk opgeschroefd wordt, om huiseigenaren te stimuleren de overstap van gas naar hernieuwbare energiebronnen te maken. Want daarmee wordt het alternatief goedkoper dan gas, en loont de investe- ring, is zijn redenering. Maar zo steunt de minister alleen mensen met een nieuwe- re woning, voor wie het toch al niet zo’n probleem is. Bewoners van oudere huizen laat hij (onbedoeld) in de steek. Ik vrees, dat ik kan uittekenen wat Nederlanders in die situatie gaan doen. In Frankrijk trek- ken mensen in zo’n geval gele hesjes aan...

Probleem 4: gebouwen kunnen (nog) niet lenen | Ook is financiering van grotere investeringen voor huiseigena- ren niet zo simpel. Banken bieden nog geen gebouw-gebonden leningen aan (leningen zijn nu persoonsgebonden) en gemeenten hebben daar nog geen goed alternatief voor. In het Klimaatakkoord is dit punt wel onderkend, maar het gaat nog jaren duren voordat dit wettelijk geregeld is. Tegelijk zien wij in Woerden dat de groene banken en ook lokale ban- ken graag mee willen denken. Maar het mogelijk maken van gebouw-gebonden leningen moet landelijk geregeld worden door een wetswijziging in het Burgerlijk Wetboek. Zonder dat kunnen lokale ban- ken en overheden er niet aan beginnen.

Probleem 5: huizen en eigenaren zijn allemaal anders | Diederik Samson, voorzitter van de tafel Bebouwde Omgeving van het Klimaatakkoord, denkt met vele deskundigen dat we het gasvrij maken van onze koopwoning ge- middeld genomen uit eigen zak kunnen bekostigen. Maar ja, dat is een gemiddel- de. We kwamen er in Woerden achter dat de gemiddelde huiseigenaar en de gemid- delde woning niet bestaan. Elke situatie  is echt anders. In het Schilderskwartier hebben ruim zeventig huiseigenaren op kosten van de gemeente een energiescan laten doen. Er zijn maar elf verschillende woningtypen, maar sinds de jaren zestig is geen huis gelijk gebeleven. Het in één keer aanpakken van hele huizenblokken blijkt daardoor een illusie: gemiddelden bestaan gewoonweg niet.

Koophuizen zijn particulier bezit waar- over dus de eigenaar, en niet de overheid gaat. Dat betekent dat elk huishouden de komende jaren zelf zijn eigen tempo bepaalt, afhankelijk van het toekomst- perspectief. De hele operatie zal jaren gaan duren en per woning moet er maat- werk geleverd worden. Daarmee wordt de energietransitie in de oudere wijken een operatie, die vergelijkbaar is met de stadsvernieuwing zoals we die nog kennen uit de vorige eeuw. Met de bijbe- horende bekostiging, want gemeenten hebben daarvoor gewoonweg geen geld.

Rol van het Rijk | Bovenstaande hinder- nissen zullen op rijksniveau geregeld moeten worden. Allereerst zal men daar goed moeten luisteren naar de ervarin- gen op lokaal niveau. Bovendien moet men het denken in gemiddelden afleren. Het gaat voor eigenaars van oude huizen om enorme investeringen die de mees- ten van hen niet op kunnen brengen.
Gemeenten kunnen de overwinst op nieuwe woningen niet omslaan naar de eigenaren van oudere huizen. Er moeten dus flinke bedragen per woning bij, an- ders gaat er niets gebeuren in die oudere wijken. En zo zal het Rijk die andere di- lemma’s van de planning, de energieprijs, de financieringsregels en de bekostiging van de stadsvernieuwingsoperatie samen met gemeenten moeten oplossen.

Bewoners moeten mee, maar hoe? Naast het technische en financiële plaatje hebben we in Woerden ook ervaren hoe het is om als gemeente over het thema gasvrij met een wijk in gesprek te gaan. De eigenaar van een onroerend goed is de baas over zijn eigendom. Je kunt daarom mensen niet verplichten  grote  bedragen te investeren in hun woning. Ga maar voor een volle zaal wijkbewoners staan en vertellen dat zij de komende tien jaar van het gas af moeten, omdat de netbeheer- der dan de buizen uit de grond gaat ha- len. Boosheid en wantrouwen zijn je deel.
Mensen worden oprecht ongerust, boos, emotioneel en gaan allerlei uitvluchten bedenken. Psychologisch gezien is dat heel begrijpelijk. Zij ervaren dat er iets ongrijpbaars op hen afkomt en  schieten in de ontkenning.In Woerden hebben we geleerd dat je op die manier het gesprek met huiseige- naren onmogelijk aan kunt gaan. Inmid- dels zijn we twee jaar in gesprek met de wijk en weten we dat we naast bewoners moeten gaan staan en niet boven hen. Wij zijn er om te helpen, niet om op te leggen. Gemeentes krijgen in de Warm- teplannen straks de bevoegdheid om huizen per wijk van het gas af te halen. Eerlijk gezegd denk ik dat dit niet zonder slag of stoot gaat. Mensen die dat niet kunnen betalen, afsluiten van het gas, dat kan de overheid echt niet maken.

Drie soorten mensen | Bij bewonersbij- eenkomsten bleek dat er drie groepen zijn te onderscheiden: voorlopers (ca. 25%), tegenstanders (ca. 25%) en de mid- dengroep (ca. 50%). Bij bewonersbijeenkomsten zijn het de tegenstanders, die sterk de boventoon voe- ren. Begrijpelijk, want het is overmacht en ook angst voor het onbekende, die hen drijft. Het is de groep, die sterk in de ontkenning schiet. Vaak hebben tegen- standers trouwens gewoon gelijk. Zoals die meneer van in de tachtig, die aangeeft dat je van hem echt niet kunt verwachten dat hij nu nog gaat investeren in de toekomst van zijn huis. Of die werkloze, die echt niet kan zeggen of hij de komen- de jaren nog aan het werk gaat komen.

Dan zijn er voorlopers, die al lang van alles aan hun woning gedaan hebben: isoleren, zonnepanelen, warmtepompen, enzovoorts. Voorlopers willen graag hun ervaringen delen maar zij spreken dan alleen de middengroep aan. Want van zich sterk manifesterende tegenstanders worden de voorlopers dan weer heel boos. Ze voelen zich met hun positieve ervaringen niet serieus genomen; ze komen in het verbale geweld van de tegenstanders niet meer goed aan bod.

En er is die grote middengroep, mensen die het nog niet weten, de twijfelaars, de mensen die het allemaal nog niet kunnen overzien, ofwel: de zwijgende meerder- heid. De meesten beseffen wel dat ze iets moeten, maar overzien nog niet wat er financieel op hen afkomt en welke stap- pen zij kunnen zetten. Zij zoeken een handelingsperspectief. Hun vragen gaan over financiering, over tempo en over een slim stappenplan. Voorlopers zijn graag bereid om met mensen, die wel willen maar nog twijfelen, hun successen te delen. Zet die mensen bij elkaar aan tafel en er komen mooie gesprekken tot stand.