In het debat over de nationale identiteit is het belangrijk na te denken waarover we het nu eigenlijk hebben. We denken al snel aan een opgeklopt lijstje van culturele zaken zoals tulpen, Koningsdag, kaas en klompen. Zo’n behoorlijk arbitraire en culturele identiteit zal de eenheid van Nederland niet dichterbij brengen.

Krampachtig zoeken naar culturele eenheid is in ieder geval niet in lijn met de christelijk-sociale traditie. Filosoof Herman Dooyeweerd benoemt juist de waarde van culturele diversiteit: het is een uiting van Gods creativiteit. De multiculturaliteit van Nederland is vanuit die optiek een verrijking van de samenleving.

Wat is nationale identiteit dan wel? Wat mij betreft gaat het daarbij om verbondenheid van burgers met de natiestaat. Dit hoeft dus bepaald niet samen te vallen met een culturele identi- teit. Het gaat in eerste instantie om staatsrechtelijke eigenschappen, zoals democratie, scheiding der machten, representatieve vertegenwoordiging. In plaats van het te hebben over een culturele identiteit en culturele eenheid, is het goed om het te hebben over wat Nederlanders bindt op staatsrechtelijk gebied. Welke idealen houden we voor het publieke domein hoog?

Door een debat te voeren over onze gezamenlijke staatsrechtelijke identiteit wordt het politieke spel even opgetild boven alle deelbelangen en deelidentiteiten. Op die manier richten we de blik op waarom we het belangrijk vinden om het met elkaar uit te houden in één natiestaat, ondanks alle verschillen. En zo is er dus toch een verband tussen nationale identiteit en eenheid in de samenleving.

Dat verband wordt bijvoorbeeld gelegd door Stefan Paas, theoloog en schrijver van de politiek-theologische studie Vrede stichten(2007). Hij en zijn inspirators Oliver O’Donovan en James Lesslie Newbigin gaan ervan uit dat politieke gemeenschappen een eigen bestemming hebben. Burgers van deze gemeenschappen hebben een gemeenschappelijk verlangen om die bestem- ming te bereiken. Als een hogere bestemming niet in beeld is of er geen overeenstemming bestaat over wat die hogere bestem- ming is, zou de samenleving uiteenvallen. De christelijk-sociale traditie leert ons dus in de eerste plaats om het debat over de nationale identiteit af te bakenen tot gesprek over gemeenschappelijke waarden in de staatsrechtelijke sfeer met als doel de samenleving bijeen te houden.

De kerk wordt bij uitstek gekenmerkt door het geloofsaspect, het gezin bijvoorbeeld door het ethische en de staat door het juridische aspect. Deze verschillende samenlevingsverbanden met hun eigen kenmerkende aspect, mogen hun diversiteit niet verliezen volgens Dooyeweerd, want deze diversiteit laat verschillende invalshoeken van de werkelijkheid zien. Het doet dus afbreuk aan de werkelijkheid als het geloofsaspect het juridische aspect in de staat, in de politiek, zou overheersen.

Voor de ChristenUniestemmer geldt over het algemeen dat het evangelie waarin zij of hij gelooft niet alleen goed nieuws is tussen jou en God, maar ook goed nieuws is voor de wereld. Oftewel: geloof is niet alleen privé, maar heeft ook publieke consequenties. Toch worden we dus door Dooyeweerd bij de les gehouden: christelijk-sociale politiek draait om publieke gerechtigheid, niet om het stimuleren van persoonlijke navolging van elke Nederlander. In het ‘staatsver- band’ – oftewel: in de politiek – dient het dus in de eerste plaats over het gerechtigheidsvraagstuk te gaan, hoe ieder tot zijn recht komt, en niet over iemands geloof of levensovertuiging.

Dat betekent dat we in het debat over de nationale identiteit het niet eens hoeven te worden over deelidentiteiten waar lang niet iedereen zich in kan vinden, maar dat we het debat juist voeren over de manier waarop we in de publieke sfeer met elkaar omgaan, ondanks deze verschillen. Nederland was en is een land van minderheden, waarvan de ChristenUnie er een vertegenwoordigt. Sterker nog, er is geen enkele politieke partij of beweging die een meerderheid van Nederland vertegenwoordigt. In het publieke debat is de ChristenUnie een van de gesprekspartners die, net als de andere gesprekspartners, een groep vertegenwoordigt met een deelidentiteit.

ChristenUnie als voorbeeld van emancipatie | De ChristenUnie kent een traditie van vrede zoeken, door de verschillen heen. Abraham Kuyper heeft op de vraag naar het karakter van het pu- blieke domein duidelijk geantwoord dat deze noch liberaal noch christelijk moet zijn. Elke burger diende zeker ook in het publieke domein geestelijke vrijheid te hebben en de staat diende deze ruimte te garanderen en diverse richtingen en partijen rechtsgelijkheid bieden.

Er wordt in dat verband wel gesproken van ‘verzuiling’, of formeler uitdrukt: ‘parallellisme’. Parallellisme gaat ervan uit dat in het publieke domein alle levensovertuigingen een plek krijgen en de overheid de onafhankelijke scheidsrechter is tussen die overtuigingen. Dit parallellisme biedt ruimte voor vele deelidentiteiten in het publieke domein. De staat is neutraal ten opzichte van identiteit en overtuiging, maar stelt wel kaders om te garanderen dat deze verschillende stemmen een plek kunnen hebben in het publieke domein.

Voor de ChristenUnie doen persoonlijke overtuigingen ertoe in het publiek domein. Tegelijkertijd heeft zij een weg gevonden om verschillen een plek te geven. Bij groepen die hier te makkelijk overheen stappen en vragen om culturele eenheid kan de ChristenUnie laten zien hoe door de verschillen heen toch gemeenschappelijkheid kan worden gevonden. En aan de andere kant kan de ChristenUnie een voorbeeld zijn voor groepen met een sterke deelidentiteit, juist omdat zij deelneemt aan het publieke debat zonder de eigen identiteit te verliezen. In het huidige politieke en maatschappelijke veld waarin deze twee groepen onverenigbaar lijken te zijn, heeft de traditie van de ChristenUnie een grote waarde.

Gezamenlijke waarden en integratie | Het past niet in het parallellisme van Kuyper om de nationale identiteit in te vullen als een culturele identiteit. Zo wordt geen recht gedaan aan de verschillende levensovertuigingen die verschillende burgers hebben. Het is rechtvaardiger en realistischer om de gezamenlijkheid te zoeken in de waarden voor het publieke debat: niet over de inhoud van het publieke debat hoeven we het eens te zijn, maar wel over de manier waarop we dat debat voeren. Ieder die bij wil dragen aan dat publieke debat, deel uitmaakt van de natiestaat, kan gesprekspartner zijn.

De ChristenUnie noemt in het verkiezingsprogramma 2017-2021 de waarden vrijheid en verantwoordelijkheid fundamenteel voor het publieke gesprek en stelt voor om dit soort waarden in een preambule van de Grondwet te formuleren. Dat is mijns inziens gepast, zeker gezien de waarschuwing van Paas en Newbigin dat zonder gezamenlijke identiteit de samenleving uit elkaar zal vallen. Deze gezamenlijke identiteit wordt met een dergelijke preambule ingevuld op basis van gezamenlijke waarden. Hiermee blijft er volop ruimte voor elke levensovertuiging in de publieke ruimte en is er een gezamenlijke basis voor het publieke debat.