Een gemeenschappelijk leger van Europeanen zou Rusland duidelijk maken dat wij het serieus menen met het verdedigen van de waarden van de Europese Unie.’ Dit is een uitspraak van Juncker in 2015, na de annexatie van de Krim in 2014, toen hij voorzitter was van de Europese Commissie. In 2019 lieten de Franse president Macron en toenmalige Duitse Bondskanselier Merkel ook proefballonnetjes op. Duidelijk werd dat zij een verschillend idee hadden van wat zo’n Europees leger zou betekenen. Duitsland wilde vooral een gezamenlijk Europees project, dat de ‘kracht’ van Duitsland enigszins zou kunnen verbloemen. Frankrijk beoogde vooral een militair project voor landen die bereid zouden zijn om, onder Franse leiding, op het hogere geweldsspectrum op te treden. 

Het meest recente pleidooi voor een Europees Leger komt van de Oekraïnse president Zelensky, na de misschien niet verrassende, maar daardoor niet minder ontluisterende inzet van de Trump-regering voor een ‘deal’ met Poetin: Oekraïne (en EUropa?) staan op het menu. Daarmee heeft de discussie over een EUropees leger een nieuwe dimensie gekregen. Ik schrijf met opzet EUropa en EUropees, omdat aan te geven dat het gaat om EU-instellingen, EU-lidstaten, het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen.

Vandaag is er een topoverleg in Parijs, morgen vergadert de Tweede Kamer. Wat staat het kabinet en onze volksvertegenwoordigers te doen? 

1) Dit is geen tijd voor institutionele haarkloverij. De term Europees Leger heeft vaak als een rode lap op een stier gewerkt. Iedereen verdween in z’n eigen loopgraaf en van enige gezamenlijke beweging voorwaarts was weinig te merken. Deze tijd vraagt van zowel eurofielen als eurosceptici om over hun eigen schaduw heen te stappen: wat kan er wél, en hoe gaan we dat gezamenlijk doen? 

Voor eurofielen geldt dat zij een pleidooi voor verdere integratie op het gebied van defensie niet in een groots politiek project moeten gieten, dat heel top-down wordt aangestuurd. Sluit zoveel mogelijk aan bij bestaande samenwerkingsverbanden en wees institutioneel pragmatisch. Eurosceptici, blijf niet hangen in een nostalgisch idee van een trans-Atlantisch bondgenootschap van voorbije tijden (met het vertrek van Biden is deze ‘uitgestorven’).

Wanneer je soevereiniteit definieert als de mate waarin je in staat ben je burgers, grondgebied en de internationale rechtsorde te beschermen (de grondwettelijke taken van defensie), dan is verdergaande Europese defensie-samenwerking geen bedreiging maar een onmisbare sleutel. 

2) Dit is geen tijd voor een EUropees spelletje verplassen. Eenheid in verscheidenheid is prima – maar wel in die volgorde. Zonder eenheid geen afschrikking. Het geheel van EUropees politiek leiderschap is nu nodig. Het verzwakte Franse en Duitse politieke leiderschap, het Poolse voorzitterschap onder leiding van de ervaren Tusk, Commissie-voorzitter Von der Leyen en de Estse Hoge Vertegenwoordiger Kallas én de onmisbare Noren en Britten. En ja, ook onze eigen premier Schoof. 

3) Dit gaat om meer dan militaire aangelegenheden. De steun van de EU aan Oekraïne en de positionering in het veranderende geopolitieke landschap vraagt minstens zoveel op het diplomatieke en economische vlak. Laten we dat niet uit het oog verliezen. 

Publieke gerechtigheid

Laten we duidelijk maken dat EUropa het serieus meent met het verdedigen van haar waarden – indien nodig zelfs met een Europees leger. Vanuit het grondbeginsel van ‘publieke gerechtigheid’ dat in christelijk-sociale politiek centraal staat, kunnen we  lijnen trekken  voor een gecontroleerde èn slagvaardige versterking van de militaire kracht van EUropa. Dit gaat om beleid, pluraliteit en legitimiteit. 

1) Publieke gerechtigheid als toetssteen voor concrete beleidskeuzes. Het gaat hierbij om het onderliggende principe dat macht wordt begrenst door recht, en dat veiligheid geen neoliberaal project is dat we in de handen leggen van de wapenindustrie. 

2) Publieke gerechtigheid als toetssteen van pluraliteit. Dit betekent dat de diversiteit tussen de verschillende lidstaten, als het gaat om militaire capaciteiten, historische ervaringen en geografische ligging tot een kracht moet worden gemaakt. Nauwe samenwerking in clusters van landen die qua geografie en strategische cultuur goed op elkaar aansluiten gebeurt al. Dit kan verder geïntensiveerd en geformaliseerd worden in nauwe afstemming en coördinatie met andere clusters.

3) Publieke gerechtigheid als toetssteen voor legitimiteit. Jean Monnet, één van de founding fathers van de EU, stelde: ‘Europa zal worden gesmeed in crises.’ Het risico bestaat, dat hebben we bij eerdere crises ook gezien, dat daadkrachtige besluitvorming samengaat met het op een zijspoor zetten van zowel het Europees parlement als de nationale parlementen. Zeker op het gebied van defensie is het belangrijk dat dit op zowel Europees als nationaal niveau goed geregeld wordt. Juist als het gaat om de inzet van geweldsmiddelen is het dubbele democratische slot van groot belang. Dit vraagt van onze politici, in Den Haag en Brussel, geen geest van angst en lafhartigheid, maar van moed, kracht, liefde en bezonnenheid.