In de afgelopen week gehouden H.J. Schoo-lezing hield minister Wopke Hoekstra een pleidooi voor het versterken van de positie van de middenklasse. Ook riep hij op tot wederkerigheid in de samenleving. Hoekstra heeft een punt. De samenleving staat door globalisering voor grote uitdagingen. Die vragen om serieuze doordenking en moedige antwoorden. Echter, als we daarbij niet tegelijk nadenken over wat we van waarde vinden, vervallen die antwoorden al snel tot zelfzuchtig conservatisme.

Mede door globalisering verwordt het leven van veel burgers tot een race, een continu gevecht tegen verlies van inkomen, zekerheid, toekomstperspectief en identiteit. Hoekstra borduurt hier in zijn Schoo-lezing op voort en hij noemt daarbij ook de onvrede over integratie van nieuwkomers en de onduidelijkheid rond onze culturele identiteit. Wat deze punten gemeen hebben volgens Hoekstra, is dat ze de Nederlandse samenleving uit het lood dreigen te slaan. De balans tussen rechten en plichten, tussen individu en gemeenschap, is zoek. Daarom pleit hij voor een nieuw maatschappelijk evenwicht.

Onvrede en onzekerheid zijn inderdaad manifest in onze samenleving. Het is dan ook beslist niet onredelijk wat Hoekstra zegt. Het is goed om het met elkaar hebben over hoeveel migratie we aankunnen, hoe we financiële onzekerheid tegengaan of hoe het staat met integratie. Daarbij moet echter wel de vraag aan de orde komen: ten dienste waarvan? De houden-wat-we-hebben-houding van Hoekstra is onvoldoende. Want wat is het dan precies, dat we willen behouden? Wat willen we beschermen als we een stop op migratie zetten? Wat koesteren we als het gaat om het tegengaan van flexwerk?

Als een terecht pleidooi om globaliseringsspanningen serieus te nemen niet gepaard gaat met een gesprek over wat van waarde is, verdedigen we dan niet eigenlijk een lege doos? Wat nu als dat prachtig ingepakte pakketje waar we over soebatten leeg blijkt te zijn? Gesprekken over ‘dit land’ of ‘wij Nederland’ kunnen niet zonder waarden. De roep om wederkerigheid maakt een gemeenschap als zodanig nog niet meteen waardevol. Het oproepen van migranten om beter te integreren is nog geen antwoord op de vraag wat die integratie dan inhoudt. En een hek om een land zetten, maakt het land nog niet opnieuw een groot land.

Wat maakt een politieke gemeenschap anders dan een roversbende, vroeg kerkvader Aurelius Augustinus zich af. Een bende rovers streeft immers ook naar harmonie of evenwicht?  Harmonie moet ook richting hebben. Wat koesteren we? Waar willen we voor gaan? De wereld verandert in rap tempo, en onze samenleving ook. Dat is spannend, en een pas op de plaats is dan ook geen overbodige luxe. Beperking van migratie kan maatschappelijke spanningen verminderen. Gematigd klimaatbeleid kan het draagvlak vergroten. Aandacht voor culturele identiteit en vrijwilligerswerk kan wederkerigheid vergroten. Maar laat het daarbij steeds ook gaan over het waartoe.

Niet de doos, maar de inhoud moet centraal staan. Onze cultuur, ons Nederland of onze identiteit zijn uiteindelijk ondergeschikt aan het wel en wee van mensen en hun onderlinge verhoudingen. Daarover moet het ook gaan in discussies over flexwerk, migratie, zorgkosten of omgangsvormen. Dat geeft een veel bredere blik dan houden-wat-we-hebben. Voorbij het eigen land, de eigen identiteit of de eigen welvaart, bepaalt globalisering ons er steeds sterker bij dat we mensen zijn te midden van vele anderen. Globalisering gaat daarom ook over waarden. Sterker nog, globalisering ís van waarde. Als dat perspectief ontbreekt, is ‘het land van morgen’ niet veel meer dan een lege doos. En in een lege doos kun je niet wonen.

Dit artikel verscheen op 12 september in dagblad Trouw.
Lambert Pasterkamp is onderzoeker bij het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Op 4 oktober verscheen zijn bundel essays, met de titel Geordende globalisering. Het wordt gepresenteerd tijdens een Globaliseringsdebat met onder meer Theoloog des Vaderlands Stefan Paas en ChristenUnie-partijleider Gert-Jan Segers.