Staat de Nederlandse samenleving vandaag de dag open voor God en geloof? Niet lijkt het soms. Vorige week kwam naar buiten dat iemand is verboden om zelfs in een persoonlijke passage van zijn proefschrift God te danken. En wanneer we kijken naar de ledenaantallen van de grote kerkgenootschappen -de Protestantse Kerk in Nederland en de Rooms-Katholieke Kerk -, dan stemmen die niet vrolijk: de ontkerkelijking gaat door.

God lijkt niet alleen verdwenen uit Jorwert, maar ook uit andere delen van Nederland. Ons dagelijks spreken verraadt zomaar dat ook wijzelf ervan uitgaan dat geloven een aflopende zaak is: ‘Geloven kan nog’. Maar de werkelijkheid is complexer. En hoopvoller.

Gelijk-en tegenstrijdig

Er spelen op geloofsgebied allerlei ontwikkelingen door elkaar heen, ontwikkelingen die zowel gelijktijdig als tegenstrijdig zijn. Dat maakt het lastig er grip op te krijgen. In de media wordt Nederland soms gepresenteerd als ‘goddeloos’. Het publieke domein draagt vaak een seculier stempel.

Nederland kent grote groepen mensen die niet-kerkelijk en niet-religieus zijn. Tegelijk zijn er in Nederland veel moslims en spiritueel ongebonden zoekers. Christenen experimenteren met gemeentestichting en pioniersplekken. We leven welbeschouwd niet in een seculiere tijd maar in een -met een even duur woord -plurale tijd. Wel beleven wij west-Europeanen de wereld vaak alsof die onttoverd is, alsof die afgesloten is voor God en het hogere.

De Canadese filosoof Charles Taylor schetst in Een seculiere tijd op fascinerende wijze onze plurale situatie en hoe die zich zo heeft ontwikkeld. In het jaar 1500 was het normaal om in God te geloven, nu is het echter één optie onder vele. Hoe is dat zo gekomen?

Taylor laat zien dat deze situatie ontstaan is gedurende een lang en ingewikkeld historisch proces dat al in de late middeleeuwen begonnen is. Christenen zelf hebben door hun optreden in het verleden aanzetten gedaan tot het ‘op afstand zetten van het hogere’. Dit betekent echter niet dat godsgeloof dus gaat verdwijnen. Taylor laat overtuigend zien dat niet alleen ongeloof, maar ook geloof in westerse samenlevingen een plek heeft en kan houden.

Is dit alles?

De geloofsomstandigheden zijn echter wel veranderd. Er is een sterke neiging om een wereldbeeld te ontwikkelen dat afgesloten is voor God en voor het hogere. Elk geloofsstandpunt is een onder vele andere geworden, en daarmee kwetsbaar, inwisselbaar. Let wel: dit geldt voor gelovigen en ongelovigen.

Vrijwel iedere Nederlander stelt zichzelf op den duur weleens de vraag: zou mijn (on)gelovige buurman of buurvrouw niet toch een punt hebben? Want er blijft in mensen een verlangen naar zin. Iedereen stelt zich -met de band Doe maar -weleens de vraag: is dit alles? Die kwestie is niet opgelost door wetenschap en techniek. De vraag naar de zin van het leven gaat ons verstand te boven.

Kortom, de westerse situatie is veel complexer dan een waarin geloof langzaam maar zeker uitsterft. Het christelijk geloof blijft een rol spelen, al is de concurrentie de afgelopen decennia en eeuwen duidelijk toegenomen. De moderne geloofsomstandigheden bepalen mede hoe we in het leven staan.

Recht doen

Dat vergt veel, maar het biedt ook nieuwe mogelijkheden. Het vraagt om gelovigen die elkaar meenemen in overtuigende levensvormen: vitale christelijke gemeenschappen waarin we elkaar helpen om stevig in onze geestelijke schoenen te staan, door geestelijke oefening, vertrouwdheid met het Woord, gebed en, daaruit voortvloeiend, een leven in liefde. Zo kunnen we samen en individueel iets laten zien van Jezus; hem oprecht volgen op alle terreinen van het leven, van wetenschap tot politiek, van werk tot sportveld, in het besef dat we een blijde en bevrijdende boodschap hebben voor een samenleving op drift.

In Christus hebben we een bron voor transformatie, waardoor we uit kunnen groeien tot mensen die met God leven, liefdevol en authentiek (Taylor typeert onze tijd als een van authenticiteit). Het Bijbelboek Micha 6 vers 8 geeft aan wat ons te doen staat: recht doen, trouw betrachten, nederig de weg te gaan van onze Heer. We zien aan de huidige paus dat zo handelen impact kan hebben. Zo is er hoop voor ons, voor onze medelanders en voor onze cultuur.