Iedereen weet het inmiddels: er wordt flink gewied in het stelsel van sociale regelingen en voorzieningen. De verzorgingsstaat gaat op de schop. Premier Balkenende heeft in maart van dit jaar in een geruchtmakend interview gezegd: ,,Wat wij doen is het opnieuw definiëren van solidariteit.'' Solidariteit moet weer een opdracht worden van burgers en niet alleen van de overheid. Zelfredzaamheid en eigen verantwoordelijkheid zijn de sleutelwoorden van deze nieuwe solidariteit.

De hervormingsagenda van dit kabinet is ingrijpend. De hervormingen raken onze manier van samenleven, de zekerheid, steun en sociale perspectieven die wij elkaar geven. Wat vinden betrokken christenen hier eigenlijk van? Wat komt er terecht van sociale rechtvaardigheid en barmhartigheid in onze kantelende samenleving? In het verleden hebben christenen zich beraden als er grote 'sociale kwesties' in de samenleving aan de orde waren. De ingrijpende veranderingen van nu maken nieuwe bezinning noodzakelijk.

Kernpunten
Op initiatief van Sensor, Christennetwerk GMV en het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie wordt over deze vraag a.s. vrijdag een congres belegd. Ik wil niet vooruitlopen op wat daar gezegd wordt, wel wil ik wijzen op een viertal kernpunten die in de discussies aan de orde is.

1. Christenen (van protestantsen huize) hebben de verzorgingsstaat nooit als hun 'project' beschouwd. Het was een project van socialisten en katholieken. Dezen hadden er vanuit hun staatsvisie geen moeite mee de overheid een grote rol te geven in sociaal-economische aangelegenheden. Vanuit de ARP en het GPV klonk destijds kritiek op het feit dat verantwoordelijkheden die vervuld zouden moeten worden door kerken, gezinnen en werkgevers, door de overheid werden overgenomen. Kan er dan nu een juichkreet opgaan nu het kabinet verantwoordelijkheden teruglegt in de samenleving?

Zo simpel is het niet. De overheid heeft een beschermende taak ten opzichte van de zwakken in de samenleving, zij moet sociale gerechtigheid hoog in haar vaandel hebben. Dit is de bijbelse 'bottomline'. Wanneer de 'weduwe, wees en vreemdeling' niet verzorgd worden (Exodus 22: 21-25), wanneer de zwakke niet versterkt wordt (Ezechiel 34:4), schiet de overheid tekort. De vraag is of en hoe deze solidariteit vorm krijgt op de hervormingsagenda van dit kabinet.

2. Hoewel het goed en belangrijk is opnieuw na te denken over verantwoordelijkheden in de samenleving, spreekt het kabinet de burger op een dubbelzinnige manier aan. Enerzijds is er de 'neoliberale' boodschap, waarin mensen worden aangemoedigd goed voor zichzelf te zorgen, de beste zorgcontracten en levensloopregelingen af te sluiten en zich als calculerend individu op de markt van arbeid, welzijn en geluk te begeven. Anderzijds is er een verwaterde 'christelijk-sociale' oproep om inzet te betonen voor anderen in de samenleving, mantelzorg en vrijwilligerszorg te doen, steun te geven aan mensen in onze omgeving die dat nodig hebben. Zo worden wij dus aangemoedigd om zowel zelfzuchtig als sociaal-betrokken te zijn. Wie het vatten kan die vatte het. Er is geen eenheid van denken op dit punt.

Toetsen

3. Onze samenleving is niet meer ingesteld op de sociale eisen die nu opnieuw aan haar worden gesteld. Willen we dat mensen tijd en aandacht voor elkaar gaan opbrengen in eigen leefomgeving, dan zal ook het beleid van de achterliggende decennia opnieuw moeten worden getoetst. Dit beleid was gericht op welvaartsvergroting, eenzijdige aandacht voor arbeidsparticipatie en individuele keuzevrijheid. Allemaal belangrijke dingen, maar niet uitsluitend. Er wordt nu te gemakkelijk aangenomen dat de samenleving zelf allerlei sociale taken op kan pakken. Naast het pannetje soep moeten we elkaar meer hulp en zorg gaan geven (vergetend dat dit beroep op extra inzet vooral op vrouwen neerkomt). Het zal er om gaan geïndividualiseerde levenspatronen weer in evenwicht te brengen met een visie op gemeenschap en echte solidariteit.

4. Er is in de kerken een bewustzijn groeiende dat er nieuwe diaconale taken te vervullen zijn in de samenleving. Niet alleen omdat de overheid sociale steken laat vallen, maar ook vanuit een positieve invulling van de eigen roeping ten opzichte van de wereld. De Wet Maatschappelijke Ondersteuning geeft daar ook nieuwe mogelijkheden voor. In het boek Over de schutting. Op weg naar nieuwe solidariteit, dat bij het congres hoort, wordt hierop door verschillende auteurs gewezen. De vraag blijft wel een beetje hoe dit precies zal vorm krijgen. De lokale diversiteit zal groot zijn, tegelijkertijd is er behoefte aan gezamenlijke bezinning op taken, mogelijkheden en 'best practices'.

Over deze vragen zal het vrijdag gaan, maar ook in de periode daarna. Het congres wil een kader bieden voor verdere bezinning waaraan de drie samenwerkende organisaties vorm willen blijven geven.