Onthulling en verwarring

Met de aanslagen op de Twin-towers van 11 september j.l. wankelde er in Nederland ook het een en ander. Het veel bezongen poldermodel van de multiculturele en multireligieuze samenleving, was opeens een bron van spanning geworden. In de weken daarna kwam aan de oppervlakte dat veel spreken over tolerantie in feite in vaak op onverschilligheid berustte. De ander mag geloven en doen wat hij wil, zolang ik er maar geen last van heb. Belangstelling voor waar anderen zich door lieten leiden was er nauwelijks. Ruimte voor het elkaar kritisch bevragen evenmin. Wie zou er immers durven zeggen wat goed en wat beter was en wat minder of onaanvaardbaar? Plotseling kocht iedereen echter boeken over de islam om na te gaan of deze terroristen slechts uitzonderingen waren op een verder vreedzame godsdienst die nog steeds beschouwd kon worden als een interessant verschijnsel uit een Oosters verleden. Was de islam een goed alternatief voor het christelijk geloof dat men achter zich had gelaten, of hadden we hier te maken met de ware aard van de islam die onze
westerse wereld bedreigt?

Moslims als partners

In een samenleving die steeds minder verwantschap heeft met het christelijke geloof en met een regering die soms een anti-religieus vertrekpunt heeft, zien christenen en moslims elkaar niet zelden als partners. SGP-senator Holdijk is zelfs bereid om een tweede christelijke feestdag op te offeren voor een islamitische feestdag. "We hebben te maken met honderdduizenden moslims in Nederland en hun volledige assimilatie in onze samenleving is niet te verwachten. Daarom ben ik bang voor een tweedeling in Nederland en voor onderlinge conflicten, wellicht zelfs met een gewelddadig karakter.
Het bevorderen van integratie is dus van het hoogste belang." aldus Holdijk. Bij dit motief kunnen we echter vraagtekens plaatsen. Angst is een slechte raadgever, voor je het weet ben je bezig met het belonen van gewelddadige aanslagen. Zo'n motief bevordert dan ook geen respectvolle verhoudingen in de samenleving. Vaak worden in ons land assimilatie en integratie gepropageerd als remedie tegen religieus geweld en etnische spanningen. Daarachter schuilt echter
vaak de onuitgesproken opvatting dat de westerse samenleving de beste garantie is voor een rechtvaardige samenleving. Is dat waar? Als christen streef ik geen volledige assimilatie na van welke groep allochtonen ook aan onze westerse samenleving. Christelijke waarden zoals het belang van familiebanden en het respect voor het leven, zijn over het algemeen beter bewaard gebleven in 'moslimlanden' dan in de zogenaamde 'christelijke' westerse landen. De vraag die we elkaar in politiek en samenleving moeten stellen is: waar staan wij eigenlijk voor in het leven, wat streven wij na en welke
middelen mogen daarvoor gebruikt worden? Het antwoord daarop is steeds minder vanzelfsprekend. Als christenen zullen we ons daarvoor steeds vaker moeten verantwoorden. Dat is niet eenvoudig, maar het geeft ons ook nieuwe kansen het evangelie concreet gestalte te geven. Moslims dienen we echter dezelfde kritische vragen te stellen. Kritiekloze liefde heeft even weinig waarde als liefdeloze kritiek. Als christen streef ik respect na voor moslims, maar geen versterking van hun islamitische identiteit en dus ook geen islamitische feest als nationale feestdag.

Kerk en staat

Vaak verwijten christenen moslims dat in de islam moskee en politiek samenvallen terwijl bij christenen kerk en staat gescheiden zijn. Dit zou de grondoorzaak zijn van de gewelddadige aspiraties van de islam. Inderdaad is Mohammed vanaf het moment dat hij meer invloed kreeg (namelijk vanaf zijn optreden in Medina) behalve profeet ook staatsman geweest. In het kalifaat dat na de dood van Mohammed leiding gaf aan de moslimgemeenschap, zijn politiek en geestelijk leiderschap van het begin af gecombineerd geweest. De tweedeling van de wereld in de Daar al-islam (het gebied dat onder islamitisch bestuur staat) en de Daar al-harb (het gebied van de strijd) is dan ook veelzeggend. De kritische vraag naar onszelf is echter, of de formele scheiding tussen kerk en staat niet vaak een vrijbrief is geweest voor politiek handelen door christenen dat de kritiek van het evangelie niet kon doorstaan. Dat kerk en staat gescheiden zijn is gezond. Hoeveel leed die koppeling in de christelijke geschiedenis teweeggebracht heeft, met name in de relatie met moslims, weten we. Voor veel mensen in moslimlanden is deze verbinding er echter nog steeds. Naar hun beleving is het westen de 'christelijke' wereld en gaat het deze 'christelijke' wereld net zo veel om expansie en macht als de wereld van de islam. Wie Bush met de hand op de bijbel ziet, biddend en zingend in kerken, begrijpt wellicht het gedicht van de Iraniër Shaffi'i:

Lined up as beggars
We reaped with the sickle of each Crescent
Multiple harvests of poverty and hunger
In the miracle fields of this uncrucified Jesus.

O messiah of plunder, of hate!
O artificial messiah!
Where is the rain to wash off your face
The false images, the shadows of deceit.

Christocratie en eschatologie

We hebben ook een wezenlijk punt met moslims gemeenschappelijk. Beiden erkennen we dat God er recht op heeft geëerd en gediend te worden. Niet alleen in onze binnenkamer, maar ook in ons publieke en politieke handelen. In het gereformeerde protestantisme is altijd vrij sterk de nadruk gelegd op de betekenis van het belijden voor het dagelijkse leven. Heiliging begint al in dít leven. Jèsos Kurios, Jezus is Heer, niet alleen straks, maar ook reeds nu. God wil gediend worden in alle aspecten van ons leven, ook het openbare leven. Deze christocratie (heerschappij van Christus) dient echter in evenwicht te zijn met een bijbelse eschatologie (leer over de laatste dingen). Jezus' eerste komst was in nederigheid, om te dienen. Pas bij zijn wederkomst komt Hij in glorie en macht om te oordelen. Juist evangelicale en reformatorische christenen zouden moeten weten dat tot de tijd van het eschaton, de wederkomst van Jezus, mensen alleen tot erkenning komen van de heerschappij van God over hun leven, door de aanvaarding van het kruis van Christus in persoonlijk geloof. Tot die tijd ligt voor de gemeente van Christus de roeping niet in het streven naar macht, maar om als dienaar midden in de gebrokenheid van de wereld, haar het Evangelie te brengen. Zou het niet zo zijn dat meer vertrouwen op de kracht van het Evangeliewoord, ons minder krampachtig zou maken in de seculiere samenleving en in de omgang met moslims? We dienen te vertrouwen op Gods zwakheid, de zwakheid van het kruis, waardoor Hij de wereld overwint.

Kritische vragen

Het was erg pijnlijk dat uitgerekend moslims de christen Bush eraan moesten herinneren dat 'oneindige gerechtigheid' geen passende term was voor zijn oorlog in Afghanistan. Juist christenen zouden moslimextremisten moeten er op moeten wijzen, dat 'oneindige gerechtigheid' alleen teweeggebracht wordt door het kruis van Christus. Christenen kunnen dat echter alleen doen vanuit een bescheiden houding, in de erkenning dat in de 'christelijke' geschiedenis ook vaak van deze smalle weg achter Jezus is afgeweken. Daarbij is mijns inziens de moeilijke positie van de kerk in de moslimwereld veel
urgenter dan de terroristische aanslagen op westerse doelen. Vanuit het evangelie worden we opgeroepen te streven naar respect tussen volken en culturen, zeker wanneer het gaat om minderheden en vluchtelingen. Deze tolerantie mag echter geen onverschilligheid inhouden voor wat deze nieuwe medelanders geloven en hoe zij dit willen uitleven in de samenleving. In onze samenleving zijn moslims min of meer onze natuurlijke gesprekspartners. Beiden streven we ernaar dat God gediend wordt in een samenleving waar velen dat bij voorbaat afwijzen. Wanneer we bijbel en koran serieus nemen, zien we echter ook dat er diepe verschillen zijn over de vraag hoe God gediend wil worden. De tweede generatie moslims is steeds minder vaak moslim vanwege etnische achtergrond en steeds vaker vanwege een persoonlijke keuze. Moslims in ons land zijn steeds meer een volwaardige gesprekspartner, aan wie we ook kritische vragen kunnen en moeten stellen. De weg van het kruis betekent tolerantie en ruimte voor tegenspraak, maar in plaats van onverschilligheid ook een passie voor anderen, wie zij ook zijn en wat zij ook geloven. Een gedrevenheid die in woorden en daden anderen uitnodigt Hem te volgen die het Licht van de wereld is.

Door drs. C.W. Rentier, stafmedewerker stichting Evangelie & Moslims

Gepubliceerd in DenkWijzer 2002, 1