Mensen zijn altijd onzeker geweest over wat de toekomst zou brengen. Toch is de wijze waarop we in onze moderne samenleving omgaan met deze onzekerheid anders dan die in premoderne samenlevingen. Dit heeft ook consequenties voor het overheidsbeleid. In de huidige risicosamenleving lijkt de taak van de overheid als verzorgingsstaat te worden ingeruild voor die van een voorzienige staat, die aan individuen maximale veiligheid moet bieden en alle mogelijke risico’s moet uitsluiten.

Een van de magische woorden van zowel het vorige als het huidige kabinet is veiligheid. Verontrustend echter is het gemak waarmee vergeten wordt, dat de veiligheid in Nederland mede wordt bepaald door de internationale situatie. Tevens wordt te gemakkelijk voorbij gegaan aan de rol die de Nederlandse krijgsmacht in veiligheidskwesties dient te spelen.

Zo’n twintig jaar geleden werden in Nederland heftige discussies gevoerd over het al of niet plaatsen van Amerikaanse middellange nucleaire afstandswapens (de INF). Deze wapens waren de ontbrekende schakel tussen de kernwapens die op het slagveld de Sovjettroepen uit moesten schakelen en het Amerikaanse strategische lange afstand kernwapen. Inmiddels is de internationale situatie gewijzigd: de Sovjet-Unie bestaat niet meer. Er lijkt een internationale ordening te ontstaan die door de Verenigde Staten wordt gedomineerd. Het vijandbeeld van de Sovjet-Unie maakte plaats voor dat van “schurkenstaten” (Irak onder Saddam Hoessein, Iran en Noord-Korea) en voor een religieus gemotiveerd transnationaal terrorisme. Als gevolg van deze veranderingen nemen de Amerikanen enige afstand van de gedachte van de wederzijdse afschrikking.

Sinds de aanslagen van 11 september 2001 is het concept van de soevereiniteit dat sinds het verdrag van Westfalen in 1648 de wettelijke grondslag van het internationale stelsel is geweest op losse schroeven komen te staan. De staatssoevereiniteit is niet heilig meer. Deze soevereiniteit wordt niet alleen van buitenaf, maar ook van binnenuit uitgehold. Het resultaat is dat we niet alleen meer met soevereine staten te maken hebben, maar ook met failed of failing states. Deze staten vormen niet langer alleen een bedreiging op nationaal niveau, maar tevens op regionaal en mondiaal niveau. De vraag is welk antwoord hierop moet worden gegeven.

De Tweede Kamer zal na het zomerreces met minister De Hoop Scheffer overleggen over het Nederlandse OVSE-voorzitterschap van het afgelopen halve jaar. De regering was voornemens het parlement elk kwartaal te informeren over de voortgang van de werkzaamheden van het Nederlands voorzitterschap. Tot nu toe heeft de Kamer echter slechts één rapportage ontvangen. Handhaving van de godsdienstvrijheid zou door Nederland hoog op de politieke agenda worden gezet, maar de resultaten van de Nederlandse inzet zijn nog niet goed zichtbaar.

President Bush heeft vorig jaar in zijn befaamde speech het begrip "pre-emptive strike" gelanceerd. Hij paste deze strategie toe in Irak. Ook andere landen hebben, al dan niet in bedekte termen, inmiddels aangegeven dat zij de pre-emptive strike in hun nationale strategie overwegen op te nemen. Uitlatingen van Australische en Japanse regeringsleiders wijzen daarop. Het onderwerp dat ik wil aansnijden betreft de relatie tussen het internationale recht en de pre-emptive strike. In het volkenrecht komt het begrip “anticiperende verdediging” voor. Een begrip dat mogelijk een preemptive strike zou toestaan. Om allerlei "wildgroei" te voorkomen dat elk land een dergelijke pre-emptive strike gaat uitvoeren, is het wenselijk te zoeken naar mogelijkheden om deze vorm van "aanvallende verdediging" onder bepaalde voorwaarden volkenrechtelijk te accepteren. Het zou de nieuwe Nederlandse regering sieren als zij een aanzet tot een discussie zou geven om consensus over deze begrippen te bereiken. Voorkomen wordt dan dat regionale grootmachten naar eigen inzicht dit soort termen gaan invullen.

Het kabinet mist visie en daadkracht op het punt van de verantwoordelijkheden van de samenleving. Dit gapend gat in het regeerakkoord kan volgens Cors Visser niet alleen gevuld worden met de volzinnen van de minister-president. Er is een brede coalitie van conservatieven, katholieken, protestanten en liberalen van de oude stempel nodig om die hiaten concreet in te vullen.

Eind vorige week is de Europese Conventie afgerond met een ontwerp voor een “Grondwet” dat vrijdag 20 juni aan de EU-regeringsleiders tijdens de Top van Thessaloniki wordt aangeboden.
Helaas heeft de Conventie in de Preambule van deze grondwet geen verwijzing opgenomen naar de christelijke wortels van Europa.

In deze bijdrage wordt een overzicht gegeven van de stand van zaken in de totstandkoming van het nationaal ruimtelijk beleid. De vraag dringt zich op of de nieuwe Nota Ruimte nog iets zal toevoegen aan wat op provinciaal en lokaal niveau al wordt afgesproken. De sturende kracht van centraal ruimtelijk beleid staat ter discussie, maar vooral is er sprake van gebrek aan planologische ambitie. De Nota Ruimte zal een zwaar beroep doen op het verantwoordelijkheidsbesef van raads- en statenfracties om de eigen verstedelijking binnen grenzen te houden en het landelijk gebied te beschermen.